Tegenwicht geven ...

... Aan wie of wat? Hoe?

Weblog Tegenwicht # 154

25 april 2013

We zijn hier een poosje weggeweest ... 
 

Intussen is er wel gedacht. In deze interim-blog doen we dit even 'hardop'. We gaan even helemaal terug naar het begin - dat verhaal mocht ook wel eens verteld worden - en maken dan een sprong naar het heden.

Luther Blissett

Dit was de naam van een Italiaanse voetballer, maar ook van een lang onvindbare schrijver, een veel-schrijver mogen we wel zeggen: van de vuistdikke roman Q, van andere boeken en van vele andere stukken met een linkse maatschappij-kritische signatuur. Het was een schrijvers-collectief onder deze auteursnaam. 

                           De voetballer                                        De gefingeerde schrijver

Het boek Q is een historische roman, geplaatst in de zestiende eeuw. De hoofdpersoon vecht aan de zijde van ketters en anderen die de wereldorde tartten en tegen zijn vijand Q, een spion van de latere paus Paulus IV. De literaire vorm is dat de schrijvers een serie opstanden hebben beschreven vanuit één fictieve persoon, een soort Robin Hood avant la lettre.

"... van de boerenopstand tegen de Duitse vorsten, via apocalyptische taferelen in het door wederdopers veroverde Munster, naar een vrije commune in Antwerpen en een fascinerende dans rond een verboden boek in Italië. 
De roman heeft een zeer spannende plot, en is geschreven als een analogie met het huidige Europa. De verwijzingen zijn talrijk." 

Duidelijk ook een beeld van Luther Blisset zelf. In zijn naam werd ook actie gevoerd. Zo werd het Jezus-beeldje uit een kerk weggehaald; het zou terugkomen als de kerk duizend lire zou storten in de armenkas; ondertekend: Luther Blisset. 

De groep wilde vooral werken met de kracht van het woord. Een specifiek kenmerk van de groep is ook dat men geen copy right claimt: ideeën zijn niet het eigendom van iemand, maar van het collectief. 

Dit inspireerde ons in 1998 om ook zoiets te gaan opzetten: toen de Stichting Tegenwicht, inmiddels de Werkgroep Tegenwicht. Op onze home page wordt ook het copy right niet geclaimd. 

Het was eind-jaren-'90, de tijd waarin een betrekkelijk stabiel Nederland langzaam de welvaart, het consumentisme en het neo-liberalisme in gleed. Daar was weinig protest tegen. Enig tegenwicht leek ons wel gezond. De aandacht ging vooral naar de mens, de menselijke verhoudingen, in het bijzonder naar de jeugd: welke wereld erven onze kinderen? 

Een sprong naar 2013

Vijftien jaar later bestaat onze samenleving zo ongeveer uit protest. Het meest recente en sprekende voorbeeld is het verschijnen van 'Het Koningslied' op vrijdagmiddag 20 april 2013. Binnen enkele minuten waren er al honderden tweets die hiertegen protesteerden. Dit groeide in enkele uren aan tot duizenden, op enkele direct gelanceerde petities al snel tot tienduizenden. Niet alle tweets waren even diplomatiek of beleefd, het wemelde van de doodsbedreigingen. Afkeurenswaardig? Een kapper die 's morgens een doodsbedreiging op twitter had gezet - tegen Sylvia Witteman, columniste van De Volkkrant die een anti-lied-petitie had opgestart - zat dezelfde avond nog in 'Debat op 2' op de tv, breed lachend: 

"Waarom zou je niet mogen beledigen? Daar is twitter toch voor?" 

Het massale protest kreeg een begin in de figuur van Pim Fortuyn met zijn 'onfortuynlijk tegenwicht', kreeg een vervolg in Rita Verdonk met haar 'Trots op Nederland' die in de peilingen virtueel steeg als een raket die korte tijd later al weer neerplofte. Het protest culmineerde in de persoon en de partij-met-één-lid van Geert Wilders. De SP was al een protest-partij, Vijftig-plus kwam er nog bij. 

Stuk voor stuk een vorm van tegenwicht, maar van een bedenkelijke vorm: populistisch, kortzichtig, nationalistisch, polariserend en erger. Er zou dus wel eens tegenwicht tegen deze vorm van tegenwicht gegeven mogen worden ...

Intussen heeft er een technische revolutie plaatsgevonden, die een sociale revolutie ontketende: het altijd on line kunnen zijn, waar je ook bent met je mobiel. Er ontwikkelde zich 'het tweede scherm', waarop onmiddellijk gereageerd kan worden op wat er op het andere scherm, de tv, te zien is. Deze snelle reactie in weinig woorden werd de norm. Wilders 'regeerde' per twitter. Zelfs de paus preekte per twitter. En Facebook bracht, naar ons de media vertelden, niet alleen een revolutie te weeg in de Arabische wereld, maar ook een ontregelend 'feestje' in Haren - en meer. 

Mooi allemaal? Qua zeer democratische vorm van tegenwicht, een soort permanent referendum waarin Het Volk Spreekt, wel enigszins, maar dan toch met een specifiek kenmerk: weinig woorden van veel mensen. Men regeert of reageert met het woord, maar wel in het kort: niet met een gedegen verhandeling, goed overdacht, met noten en literatuurlijst erbij. Ook het beeld overheerst het geschrift: er zijn korte You Tube filmpjes die mijloenen kijkers bereiken en waarvan er enkele wereldwijde invloed hebben gehad. Ook overheerst de beeldbuis bij velen het dagelijkse leven en goeddeels ook de politieke cultuur. 

Dit is een cultuurkenmerk geworden: de meeste mensen lezen niet meer, althans geen lange stukken meer. Andermaal een reden om deze vormen van tegenwicht eens van tegenwicht te gaan voorzien ... maar hoe dan? Deze en de 153 vorige blogs zijn er een poging toe, maar dan nog wel in de stijl van de Stichting, nu Werkgroep  Tegenwicht: doordachte teksten met literatuurverwijzingen - voor velen vast nog wel 'te lang'. We eindigen dan maar snel, en wel met een vraag:  

Tegenwicht geven ... Aan wie of wat? Hoe?

Deze vraag laten we even open liggen, voor het team, de achterban en de lezer.