Identiteit?

Tegenwicht Weblog # 183 
6 september 2015

Daarna werd het een stempel, vervolgens een zelf-stempel: 'Ik ben nu eenmaal een homoseksueel'.

Ja, homoseksuele daden, die bestaan wel al van oudsher, maar 'de homoseksueel' is van recente datum. 'Gay' bestond voorheen wel als gevoel en/of activiteit maar niet als identiteit.

Zo gingen de Grieken wel lijfelijk en intiem om met jongens - juister gezegd: met "baardloze jongemannen" (Homerus, Plato, Xenofon), niet met 'kinderen' dus, eerder met adolescenten - maar niemand voelde zich daarbij 'een homo' - het woord bestond niet. Men was net zozeer 'hetero' en ging ook om met vrouwen, al leefden vrouwen in die tijd en cultuur meer apart dan wij nu kennen.

Sociale constructies zijn er wel meer

Zo kennen wij "eens gestolen, altijd een dief" in allerlei varianten.

Zo beschrijft Foucault hoe vanuit 'iemand die een wet overtreedt' gaandeweg 'de delinquent' als mensentype, als opgelegde identiteit ontstond. Is die identiteit eenmaal maatschappelijk aanvaard, dan bouw je een gevangenis, dan kun je zo iemand opsluiten en gaan behandelen. De criminologie ontstond.

Zo ontstond vanuit iemand die een ziekte heeft, gaandeweg "de patiënt", netjes ingedeeld in 'lichamelijk' en 'psychiatrisch'. Voor de eerste bouw je een ziekenhuis, voor de tweede een gekkenhuis, later wat netter 'kliniek' genoemd. De psychiatrie floreerde, de forensische psychiatrie werd geboren.

Foucault laat zich niet beetnemen. Hij beschrijft met scherpe pen dat het hier niet gaan om gezondheid, maar om macht, de macht van de machthebbers en de macht van de normaliteit, van de normen van de machthebbers - dit kan ook 'de meerderheid' zijn.

Tegenwoordig 'heb' je geen hartproblemen, maar 'ben' je 'hartpatiënt.
Zelfs als je iets niet hebt, ligt er een sociale constructie voor je klaar: 'de ongelovige'. In vele landen is dit niet best, het kan je de kop kosten, letterlijk.

Modern is ook 'de terrorist' voor iemand die geweld heeft gebruikt om een politiek ideaal te realiseren. Gaandeweg heeft dit begrip geen enkele inhoud meer als ook elke vorm van oppositie er onder gaat vallen, zoals in vele landen nu het geval is. In Saoedi-Arabië staat atheïsme wettelijk gelijk aan terrorisme. Onder het label van 'anti-terrorisme wetten' kun je iedereen vervolgen die je niet bevalt. Een 'terrorist' zal immers altijd 'een terrorist' blijven. De recidive zit al in het begrip zelf ingebakken.

En ja, dan hebben we de seksuele sociale constructies. Niemand zal zich snel 'een hetero' noemen, want dat is vanzelfsprekend. Eerder worden de afwijkingen daarvan benoemd en dan krijg je 'de homo' en ja, ook 'de pedo'. Is zo'n sociale constructie er eenmaal, dan krijg je 'm moeilijk weer weg. Het wordt 'een identiteit'.

Identiteit

Is iemand voor de buurt eenmaal 'de pedo', dan wordt dit een feit, ook al is het geen feit, in elk geval geen identiteit. Het wordt een identiteit als iemand die pedofiele gevoelens in zichzelf bespeurt, zich gaat afvragen: 'Ben ik dan een pedo? Oei!' Veel jonge mensen vragen zich dit af, mogelijk gevolgd door 'Ben ik dan een Dutroux? Een Robert M.? Is dit mijn lot? Mijn identiteit? Ben ik zo?'

Nee, je bent staatsburger, student of vakman, moslim of christen, zoon-van, partner-van, kind-van, voetballer of schaker en nog een heleboel meer en je hebt pedofiele gevoelens maar daarmee ben je nog geen pedofiel. Tenzij je dit jezelf als identiteit oplegt.

Of als anderen dit voor je doen.

"Google bepaalt ... Facebook bepaalt ... Netflix bepaalt ... Op die manier wordt eenvoudig uw identiteit voor u bepaald ... Het systeem wordt zo een zelf versterkende identiteitsmachine die grotendeels bepaalt welke stukken van de wereld u wél en vooral welke stukken u niét te zien krijgt."
Oliver Lauwers; En nu bepaalt internet wie u bent; NRC 5 september 2015

Michelle Obama in haar afstudeerscriptie Princeton-Educated Blacks and the Black Community: 

"Mijn ervaringen in Princeton bevestigden [...] Ik ben hier eerst zwart, dan pas student."

"Ze zeggen: hij is een autist. Nee, ik ben Merlijn. Ik denk anders. Maar ik kan alles. Opeen andere manier." 

"Ik realiseerde me dat ik niet depressief was, maar een depressie had - een wezenlijk verschil."

Amartya Sen, ecomoom, filosoof en Nobelprijswinnaar, denkt in zijn boek Identy and Violence hierover na. Simon Kuiper citeert hem in 'Taal telt zwaarder dan identiteit', NRC 5 september 2015:

"Wie zijn wij, en waarom kunnen mensen plotseling besluiten dat ze moslims en hindoes zijn, in plaats van bijvoorbeeld Bengalezen, mede-Indiërs, mede-arme-sloebers, tijdgenoten of gewoon medemensen? Wie zijn wij? 
[...] 
Het is de vraag die Geert Wilders helder beantwoordt: wij zijn Nederlanders en zij zijn moslims. Van Wilders mag je maar één identiteit, één paspoort hebben. 
[...]
Sen beantwoordt de vraag 'Wie zijn wij?' net zo helder als Wilders, maar heel anders. Sen zegt: Niemand heeft slechts één identiteit. Je kunt niet zeggen: 'Ik ben Nederlander, maar jij bent moslim". Geen mens is namelijk zo eenvoudig te categoriseren. En als je elke persoon één enkele identiteit probeert te geven, dan zet je mensen bijna automatisch tegen elkaar op. 
[...] 
De waarheid is dat elk mens meerdere identiteiten heeft. 
[...] 
Meerdere identiteiten zijn het menselijke lot. Zodra je je bewust wordt van al je identiteiten, ga je je met onverwachte mensen verbonden voelen. [...]
De maatschappij verzint allerlei categorieën en gooit je graag in één daarvan. 
[...]
Wie zijn wij? Wilders zegt: iedereen heeft één identiteit. Sen zegt: we zijn van alles wat. Ik vind Sen overtuigender."

Sociale constructies

Maar ja, doe je het zelf niet, dan doet de buurt, de samenleving dit wel: "Homo!!" - "Pedo!!" - 'Ben ik dan zo, ben ik een home? een pedo?' Die vraag valt dan vrijwel niet te ontlopen. Sociale constructies zijn hardnekkig; zijn ze geen feit, dan worden ze het wel.

Socioloog Shamus Kahn van de Columbia University geeft als voorbeeld: het geld. Ook dit is een sociale constructie. Een bankbiljet heeft geen eigen intrinsieke waarde; het heeft de waarde die wij samen hebben afgesproken. Daaraan kun je zien dat een sociale constructie, eenmaal aangenomen, de waarde krijgt van realiteit.

'Born this way'?

In dit artikel bespreekt Asha ten Broeke de discussie over de vraag: 'Is homoseksualiteit aangeboren (a) - dus natuurlijk - dus goed? (b)'

(a) Aangeboren?

Hier spraken we al over in onze blog # 181. We gaan er even op door. Uit de recente discussie in The Guardian blijkt dat we dit nog helemaal niet weten; er is onder wetenschappers nog volop discussie over, geen eenstemmigheid.

"Als onderzoekers willen weten of iets is aangeboren of niet, kijken ze vaak naar tweelingen. [...]
Uit een grote Zweedse tweelingenstudie uit 2010 – de beste die er beschikbaar is op dit moment – blijkt dat oriëntatie bij mannen voor zo’n 35 procent in de genen zit. Voor vrouwen is dat zelfs nog minder: ruwweg 18 procent. De invloed van de omgeving, en dan met name de omgeving die tweelingbroers en -zussen níét delen, was veel groter: bij beide seksen zo’n 64 procent.
Wat die niet-gedeelde omgevingsinvloeden dan zijn, weten onderzoekers niet precies. [...] Wel zouden levenservaringen een rol kunnen spelen; gebeurtenissen die uniek zijn voor een individu, zoals een eerste liefde. Of toevallige verschillen in karakter en aanleg tussen de ene en de andere helft van een tweeling."

Aangeboren wortels? Zou ten dele misschien wel zo kunnen zijn, maar, zoals hier (in # 181) al eerder is opgemerkt, er zit een forse tijd tussen geboorte en volwassenheid waarin een onoverzienbaar aantal factoren de tijd krijgt om invloed te hebben op het bij zichzelf bespeurde verlangen.

"Maar, zegt Shamus Kahn, de vorm die dat verlangen krijgt, het gedrag dat daaruit volgt, de identiteit die we aannemen – dat alles krijgt vorm door de omgeving en de maatschappij waarin we leven. Zijn die anders, dan is oriëntatie ook anders."

(b) ... dus natuurlijk, dus goed?

Sasha ten Broeke noemt dit 'de naturistische dwaling': wat natuurlijk en biologisch is, is daarmee nog niet vanzelf ook 'goed'. Aangeboren ziekten? Een aardbeving?
Een aantal dominees, vooral in de VS, weet hier wel raad mee: 'Het is een aangeboren afwijking die ongewenst is, die fout is en blijft, wellicht een straf of beproeving van God.'

Hiermee schiet de emancipatie van de homo natuurlijk niet echt op: 'Je kunt er niets aan doen ... dat je zo verkeerd in elkaar zit'. En als (a), het aangeboren zijn, nu ook nog niet blijkt te kloppen, ja, wat dan?

Lucas Brouwers bespreekt deze vraag in

"Homoseksualiteit is een culturele uiting van een algemene menselijke karaktertrek. De seksuele mores van mensen (en apen) zijn zo divers, dat de zoektocht naar de biologische essentie van homoseksualiteit iets naïefs heeft. Homoseksualiteit is een natuurlijk onderdeel in het menselijke repertoire van aantrekking, lust en liefde."

Ethiek

Wat goed en fout is, dit kunnen we niet zo maar rechtstreeks aan de ons opgelegde identiteiten concluderen, maar ook weer niet uit de natuur aflezen, ook al zegt Socrates, zoals opgeschreven is door Plato, dat de mens in wezen van nature goed is.

De wetten dan? 

Wetten zijn uit zichzelf niet intrinsiek goed; gemeten naar ethiek, moraal en essentiële waarden kunnen ze 'goed fout' zijn. En waar het om seksualiteit gaat: zie eens hoe enorm deze wetten per staat en per tijdperk verschillen.

We zullen er zelf over moeten nadenken, ofwel ethiek opbouwen en dan zelf een keuze moeten maken.

Over die keuze gaat de volgende blog # 184. Uk kunt hieronder op "volgende" klikken.