Het Oekraïense Referendum

"De politici moeten doen wat ik zeg..." [*]

Weblog Tegenwicht # 185, 3 april 2016

Referendum

Op woensdag 6 april kan gestemd worden in het referendum over het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne: 'Bent u voor of tegen de wet die dit verdrag heeft goedgekeurd', kort gezegd. Deze wet is al aangenomen en het verdrag is al ondertekend door premier Rutte, waarna het parlement dit nog moet ratificeren. Nederland is hier laat mee: het verdrag is al geratificeerd door alle 27 andere staten van de Europese Unie, door de Unie zelf en door Oekraïne. 

Het associatieverdrag

Dit is een handelsverdrag en een politiek verdrag. Het deel dat over de handel gaat is per 1 januari 2016 al in werking getreden. Dit deel van het verdrag is gesloten door Oekraïne en de EU zelf als zelfstandig rechtspersoon, waartoe unaniem besloten is door alle 28 EU landen. Dit handelsverdrag bevat al een grote hoeveelheid bepalingen over wat er verhandeld mag worden en hoe, onder andere met het oog op het welzijn van mens, dier [*], milieu en natuur. Op dit deel kan Nederland geen invloed meer uitoefenen. 

[* Dus ook: geef die plofkippen de ruimte!] 

Resteert het politieke deel van het verdrag. Hierin is sprake van politieke samenwerking (althans toenadering en dialoog) in het streven naar democratie, respect voor mensenrechten, fundamentele vrijheden, een open en eerlijke (niet-corrupte) en vreedzame samenleving om zo de vrede en de veiligheid te bevorderen. Zo nodig ook in de vorm van hulp bij de grensbewaking en militaire samenwerking, de ontwikkeling van kennis en het duurzame welzijn van mens, dier, natuur en milieu. Wie kan hier tegen zijn? 

Oekraïne zelf ... 

... is er duidelijk vóór, zoals al bleek bij de massale demonstraties op het Maidanplein en sinds zij, nadat er honderd demonstraten door sluipschutters zijn gedood, hun pro-Russische president Janoekovitsj hebben verjaagd en na verkiezingen vervangen hebben door de pro-Europese president Porosjenko. 

Oekraiene is formeel nog één nu min of meer federale staat, maar met in feite twee onafhankelijk verklaarde gebiedjes die Rusland-gezind zijn, wat in hoge mate door Rusland zelf is opgezet (Rusland ontkent). In het parlement bekleden de Rusland-gezinden slechts 10% van de 450 zetels. Er is dus een duidelijk meerderheid voor een oriëntatie op het westen, dus op Europa, dus vóór het associatieverdrag. Deze voorkeur voor een "ja" blijkt ook uit de verschillende ingezonden brieven vanuit Oekraïne en uit de verschillende Oekraïners die ons land onlangs hiertoe bezocht hebben, waaronder jongeren en geestelijken. 

Waarom is er dit referendum?

Dit is omdat dit er kan zijn. Op 1 juli 2015 trad de wet op het raadgevend referendum in werking. Het associatieverdrag zou oorspronkelijk op 30 juni 2015 in de Kamer besproken worden, maar enkele personen en organisaties haalde de SP en de PVV ertoe over dit debat uit te stellen tot na 1 juli, zodat zij er een referendum over konden organiseren. 

Dit gebeurde dan ook door het Burgercomité EU, het Forum voor Democratie en GeenPeil, want in samenwerking met Geenstijl. "Een leuk zomerdingetje", aldus Bart Nijman van Geenstijl. Een duur speeltje: dit kost de staat 30 of 40 miljoen euro. 

Er werden bijna 450.000 handtekeningen verzameld (vooral dankzij een hiertoe ontwikkelde app op Geenstijl), ruim voldoende meer dan de vereiste 300.000 handtekeningen. Nu moest de staat het referendum organiseren op grond van de door haar zelf aangenomen wet. 

"Oekraïne kan ons natuurlijk niets schelen ..."

Recent is onthuld werd wat iedereen al vermoedde: 

Men wil veel meer macht voor de lidstaten en veel referenda, liever nog het opheffen van de hele Europese Unie. Eigenlijk wilde men een referendum over het uittreden van Nederland uit de EU, maar dit is niet mogelijk. Daarom nam men de eerste de beste gelegenheid te baat om een referendum te organiseren - ofwel 

Over Rusland gesproken, de geschiedkundige Van Dixhoorn legitimeert dat Rusland de macht in De Krim heeft gevestigd. 

"Dat was geen annexatie [...] De Krim is na een referendum (!) aan Rusland toegevoegd. [...] Er is daar een coup geweest en Rusland heeft de Russische bevolking daar gesteund. [...] Wij zijn de oorzaak van die annexatie - vanwege het associatieverdrag dat Oekraïne heeft verdeeld."

'De Democratische Revolutie'

Het Forum voor Democratie is opgericht en wordt gedomineerd door Thierry Baudet, die zichzelf "de belangrijkste intellectueel van Nederland" noemt. Geen verstandige intellectueel zegt zoiets van zichzelf. Wat heeft hij dan te zeggen?

Baudet streeft naar "een nieuwe democratische revolutie" waarin "de tussenlaag" - politieke partijen, universiteiten, kranten en andere media - gaat verdwijnen, waarin "de huidige onverantwoordelijke elite" vervangen wordt door een (door hem) opgeleide "nieuwe generatie leiders" aan de hand van "open platforms waarin de mensen zélf bepalen." Een 'directe democratie' dus met permanente referenda. 

Onze huidige democratie is een representatieve democratie: de burgers kiezen wie hen zal regeren, waarna de gekozenen bepalen hoe er geregeerd gaat worden. In de nieuwe directe democratie zal de burger, na die revolutie, meteen zelf bepalen wat er gaat gebeuren. 

Journalisten die de bijeenkomsten van het Forum voor Democratie bijwoonden rapporteren een patroon van een diepgewortelde argwaan tegen 'het gezag', gecombineerd met 

Deze directe democratie kan alleen plaats vinden op de schaal van een natie, dus is de ideologie nationalistisch. Nationalisme heb je in soorten en maten. Je hebt de conservatieve vorm (behouden) en de reactionaire vorm (revolutie). Hier gaat het om de laatste vorm: 

"Als maar kan worden afgerekend met de usurperende elite, dan komt het goed." 

Dit is romantisch idealisme, maar in de stemming overheersen wantrouwen, ressentiment en defaitisme [*]. Voor individualiteit is weinig ruimte. 'De islamiet' zal het land gaan overheersen. Modernisme, moderne kunst en migratiepolitiek zullen "het Avondland vernietigen." Intussen kan Baudet "zich verheugen op bewondering van een jonge generatie". 

Op de bijeenkomst worden geciteerd: 

Kortom: reactionair, veel ideologie, maar ook veel sentiment, achteloos geformuleerde theorieën, ressentiment tegen 'de elite', ook tegen het Parlement, dus tegen onze vorm van democratie, toch veel defaitisme, maar wel volop vertrouwen in de directe democratie waarin Het Volk spreekt en bepaalt wat er gaat gebeuren. 

Baudet is de laatste jaren uitgekomen bij de PVV van Geert Wilders. "Zijn populariteit stelt mij gerust. Ik ben het in bijna alles met hem eens." Baudet is ook verliefd op Donald Trump. Zo sprak hij in Nijmegen voor jonge juristen.
"Ik twijfel aan de capaciteiten van onze volksvertegenwoordigers [...] Zij zijn niet de beste mensen." 

Zo denkt hij ook over de hoogleraren en docenten aan de universiteiten en de journalisten bij de dag- en weekbladen. "Ik heb zelf méér vertrouwen in het gewone volk." Weg dus met al deze incompetente tussenlagen; terug naar het volk - via referenda bijvoorbeeld. Hier gaat het dus om, niet om Oekraïne. 

In Haarlem debatteerde hij met D66-er Kees Verhoeven. Deze somde alle argumenten vóór het verdrag netjes op. Baudet stelt dat het de toenadering van Europa tot Oekraïne is die de burgeroorlog met 10.000 doden daar heeft veroorzaakt - niet dus de separatisten en Rusland. De te openen grenzen zullen volgens hem leiden tot een stroom van criminelen, gelukszoekers, illegale orgaandonaties en plofkippen. 

In Rotterdam trof hij de hoogleraar Internationaal en Europees Recht Henri de Waele, die alle 2135 pagina's van het verdrag heeft bestudeerd. De Waele noemt een reeks landen op waarmee al een associatieverdrag is gesloten en benadrukt nog eens dat het verdrag geen opstap is naar een EU-lidmaatschap. Immers, over zo'n toelating zou opnieuw moeten worden gestemd, waarbij unanimiteit geldt. Nederland kan dit dus tegenhouden. 

Ook stipt hij aan dat alleen het politieke deel van het verdrag kan worden afgewezen - alléén door Nederland dan als enige van de 28 lidstaten. Dit politieke deel gaat o.a. over de bestrijding van corruptie, witwassen en terrorisme. Wie kan hier tegen zijn? 

Baudet antwoordt dan met "Ik heb zelden zoveel flauwekul achter elkaar gehoord!" De woorden van de professor zijn "propaganda" (Baudet's woorden niet ...). 

Geschiedenisstudenten wijzen hem op zijn onjuiste interpretatie van historische feiten. Baudet: 

"Allemaal onzin!" - "Dat de EU vrede betekent is onzin. Dat nationalisme leidt tot oorlog is onzin. Dat de euro rijkdom brengt is onzin." 

Aldus "de belangrijkste intellectueel van Nederland". Hij vervolgt met zijn pleidooi voor de directe democratie, dus voor besluitvorming op natieschaal, dus voor de ontmanteling van de EU. Een 'nee' tegen Oekraïne kan hier het begin van zijn. 

Inhoudelijk gaat het referendum echter wel over het verdrag met Oekraïne, dus laten we hier ijlings naar terugkeren; eerst naar het verdrag en dan nog even naar het huidige Oekraïne. 

De argumenten tegen en voor

Het kabinet heeft tot voor kort alleen gewezen op de economische voordelen voor Nederland van het handelsverdrag. Dit is wel erg armtierig, niet alleen omdat hier slechts het eigenbelang spreekt, maar ook omdat wij niet gaan over het het handelsdeel van het verdrag; dit is door de EU als rechtspersoon afgesloten en al in werking. Het argument doet niet ter zake. Het referendum gaat over het politieke deel van het verdrag. 

Het gaat ons geld kosten. 
Nee. Oekraïne krijgt hulp van de EU als geheel; van Nederland wordt geen extra bijdrage gevraagd. Het geld komt uit de lopende EU begroting en de daarvoor al bestaande fondsen. Het IMF leent geld aan Oekraïne, en wel op strenge voorwaarden, namelijk hervormingen. 

Oekraiene is een corrupt land.
Jawel, maar verdrag en steun zijn nu juist bedoeld om dit te veranderen; deze verandering is nu al gaande. De EU controleert ook of dit geld daar echt aan besteed wordt. 

Een opstapje naar het EU-lidmaatschap?
Beslist niet. Dit staat niet in het verdrag. Een lidmaatschap zal een apart besluit moeten zijn dat unaniem genomen moet worden. Desgewenst kan Nederland door tegen te stemmen dit lidmaatschap tegenhouden. 

Handel met dit arme land kan ook zonder verdrag.
Jawel, maar het gaat nu juist om het bevorderen van de handel, dus om versterking van de economie aldaar. Van het enorme arsenaal aan goede landbouwgrond kunnen zowel Oekraïne als de EU-landen profiteren. Als dit land zich nu voor zijn economische groei op Rusland en de daarbij behorende douane-unie zou richten, dan is dit, mede gezien de sterk stagnerende economie van Rusland, wedden op een dood paard. 

Er komt een stroom migranten deze kant op.
Met en zonder visum mogen Oekraïners maar een beperkte tijd in de EU-landen verblijven. In het verdrag staat dat Oekraïne maatregelen neemt om de illegale emigratie tegen te gaan. Er is angst geweest voor stromen Polen, Bulgaren en Roemenen hier. Dit viel beduidend mee; velen gingen weer terug, als ze al niet uigezet zijn. 

Oekraiene is verdeeld tussen Oost- en West-gezinden. 
Jawel, maar de Rusland-gezinden bekleden maar 10% van de zetels in het parlement. De gerichtheid op het Westen was overduidelijk tijdens de massale Majdan-demonstraties in 2013 en bij de verkiezingen in 1014. 

Poetin zal bij een "ja" boos worden en dit zou de spanning verhogen.
Rusland zal niet extra zenuwachtig worden als één klein land het politieke verdrag niet ratificeert; 27 landen hebben dit immers al gedaan. Bij een "nee" zal Poetin blij zijn en zich extra inspannen om de Russische invloed op Oekraïne te handhaven en te vergroten. 
Laat Poetin rustig boos zijn, de rest van de wereld is boos omdat hij (na Georgië, Abchazië en Transnistië) de Krim heeft ingepikt. Wij gaan niet angstig wijken voor zijn boosheid. Laat hij maar bang zijn voor een buurland dat zich meer democratisch, met oppositie, met mediavrijheid en meer welvaart ontwikkelt. 

De tegen-argumenten blijken deels op onwaarheden te berusten en zijn voor het andere deel eenvoudig te pareren. Het belangrijkste voor-argument mag dan zijn dat Oekraïne zelf expliciet vóór het verdrag is. Hiervoor hebben een honderd burgers hun leven gegeven na de scherpschutters op het Maidanplein. Anderen hebben hun leven gewaagd of gegeven om de vanuit Rusland bewapende Russofiele invasie in de twee kleine oostelijke 'republiekjes' een halt toe te roepen.

Terug naar Oekraïne

... kunnen we nu weten dat het huidige Oekraïne een land is dat zich in een overgangsfase bevindt. Het land staat op een tweesprong. Inderdaad, het land was en is nog deels fors corrupt, maar is bezig zich hier uit te worstelen. Het land heeft nog een grote schaduweconomie, maar kampt ook nog met de schaduw van de Sovjettijd, waar het nu net van af wil. 

Een groot probleem vormen 'de oligarchen'. Dit zijn superrijke private eigenaren van grote fabrieken, landerijen, energiecentra, nog van heel wat meer, kortom van de economie. Deze hebben een grote greep op hun armoedige arbeiders. Zoals in elk geval destijds de Romeinse keizer christen werd, dan wel het Arabische stamhoofd moslim werd, en het gehele rijk dan wel de hele stam dit ook werd, zo volgen hele bedrijven, steden en regio's in Oekraïne verplicht de politiek van hun werkgevers. Niet minder groot is het probleem dat deze oligarchen ook de politieke kaste of elite vormden - en deels nog steeds vormen - deels zelfs ook in de rechterlijke macht. 

Nu is er, vooral in het Westen, een nieuwe generatie opgegroeid die beter is opgeleid en die een grote afkeer heeft van de oligarchen en hun corrupte vormen van het leiden van hun bedrijven en hun land. De oligarchen verdedigen zich met hand en tand, maar zij zijn hun vermogen aan het verliezen en weten dat zij aan de verliezende kant staan. Een deel van deze jongere generatie is weliswaar geëmigreerd, maar van hen komen er ook weer terug en velen blijven in hun land om aan hun land te werken. In de hierboven vermelde bronnen valt hierover nog heel wat meer te lezen. 

Het is deze generatie die sterk aandringt op een "Ja" van Nederland. Het is deze generatie die wij zo ietsjes kunnen helpen om hun land op de tweesprong de goede kant op te duwen. 

Meer 'Tegenwicht': 

Er valt nog veel te bespreken in dit verband: De Europese Unie, Oekraïne zelf, het Rusland van Poetin, het referendum als democratisch instrument, het vervolg van dit referendum en vooral het thema vrijheid. Hierop komen wij de komende weken terug. Zie ook: