Citaten uit

Kwetsen is onvermijdelijk

Naar een eerherstel voor het vrijzinnig individualisme

Dick Pels [*] - NRC Handelsblad - 12 januari 2008

In de Nederlandse traditie van openheid en tolerantie zijn saamhorigheid en respect minder belangrijk dan het moeizaam verdragen van en schipperen met culturele verschillen.

[*] Voorzitter van de links-liberale denktank Waterland (waterlandstichting.nl). Zijn recentste boek is ‘De economie van de eer’.

‘Benoemen en bouwen’ moeten we van Doekle Terpstra. Niet polariseren en vooral positief zijn, zodat burgers zich met elkaar verbinden. Het is goed dat de handschoenen uitgaan om Wilders c.s. ook buiten het parlement wat steviger aan te pakken. Maar de blote vuist van Terpstra blijkt helaas een slap multicultureel handje te zijn.

Sinds wanneer is ‘benoemen’ iets wat mensen verbindt in plaats van scheidt? ‘Benoemen, aanpakken en oplossen’ zijn eerder krachttermen van critici zoals Wilders en Verdonk die de tolerante vermijding van integratieproblemen hekelen. Volgens Terpstra mag de vrijheid van meningsuiting niet worden misbruikt om elkaar te kwetsen. Maar kwetsen is bijna onvermijdelijk in een scherp waardengevecht.

Zoals de socioloog Erik van Ree zegt: tolerantie betekent niet dat men elkaar respecteert, maar dat men de afwezigheid van respect over en weer probeert uit te houden, zonder elkaar de hersens in te slaan. Zo moeten wij Wilders’ recht op vrije meningsuiting blijven verdedigen, maar dat betekent natuurlijk niet dat wij zijn abjecte meningen moeten respecteren. Moeten we respect opbrengen voor het christelijke machismo van de mannenbroeders van de SGP, voor de even christelijke homofobie van bepaalde CU’ers, of voor de minachting van orthodoxe moslims voor (ons) ongelovigen?

Terpstra wil terugkeren naar de wortels van de Nederlandse traditie van openheid en tolerantie. Maar die traditie gaat eerder over het moeizaam verdragen van en schipperen met culturele verschillen dan over gemeenschapszin, saamhorigheid en wederzijds respect. In plaats van de christelijke broederschap is het dan ook passender om het vrijzinnige individualisme aan te wijzen als grondtoon van de Nederlandse samenleving en politiek en als kernwaarde van de veelbesproken Nederlandse identiteit.

Vrijzinnigheid is de vrijheid om anders te denken en te leven. De filosoof Kant gaf de Verlichting als slogan mee: ‘Durf voor jezelf te denken, tegen alle gezag in’.

[...]

Vrijzinnigheid staat voor een principieel pluralisme en de toegang van alle overtuigingen en levensvormen tot het publieke en politieke domein. Dat veronderstelt principiële gelijkwaardigheid van alle mensen, een goed functionerende democratische rechtsstaat en radicale gelijkheid van kansen op individuele zelfontplooiing.

[...]

In die zin kan het vrijzinnig individualisme worden opgevat als een publieke norm, en als de kern van een nieuw beschavingsoffensief. Het onderstreept het recht van allen om een geloof te omarmen of ervan af te vallen, en om gemeenschappen vrijelijk te kiezen of te kunnen verlaten. De rechtsstaat is in dit opzicht niet neutraal, maar normatief geladen. Hij verdedigt de individuele vrijheid van levensbeschouwing en levenswijze, ingeperkt door het schadebeginsel en het discriminatieverbod, en legt daarmee het recht op anders zijn grondwettelijk vast.

In het politieke landschap zijn vrijzinnige waarden opnieuw prominent aanwezig, [...]

[... ... ... Passage over de huidige politiek, met twijfel bij de huidige PvdA, en waardering voor GroenLinks en D66 ... ... ...]

[... ... ... Nu terug in de geschiedenis:]

[...] Men vergeet gemakkelijk dat de vrijzinnigheid al in de eerste helft van de vorige eeuw een grote rol speelde in de Nederlandse politiek: in de gedaante van de Vrijzinnig-Democratische Bond, die in 1901 werd opgericht en in 1946 opging in de PvdA. Op zoek naar een nieuwe centrum-linkse politieke beweging kan die partij de nodige inspiratie bieden.

Gedurende zijn 45-jarig bestaan probeerde de VDB consequent het juiste evenwicht te vinden tussen het individuele en het sociale.

[... ... ... Beschrijving van deze VDB ... ... ...]

Misschien moet het opgaan van de VDB in de PvdA in 1946 als een historische vergissing worden beschouwd. Onder druk van de concurrentie met de succesvolle CPN keerde de PvdA al snel terug naar de rode symbolen en socialistische beginselen van de vooroorlogse SDAP.

[... ... ... Beschrijving van de oprichting van de VVD door Pieter Oud, voorheen VDB en dus PvdA ... ... ...]

[... ... ... Beoordeling van D66 (matig), GroenLinks (iets beter) en PvdA (zwak), in hoeverre deze de combinatie van socialisme en liberalisme van de voormalige VDB nu weerspiegelen: zwak, dus ... ... ...]

[... ... ... Idem van SP, VVD, CDA en Christen Unie ... met een pleidooi voor het vinden van een derde weg die links en rechts overstijgt en die socialisme en liberalisme op een nieuwe, niet conservatieve manier verenigt ... ... ...]:

Het parool is niet alleen om het liberalisme te redden van rechts, maar ook om het socialisme te redden van links.

[...]

De kern van de zaak is de directe koppeling tussen vrijzinnigheid en democratische kansengelijkheid, die elkaars levensvoorwaarde vormen. Dat de vrijheid er ‘voor allen’ moet zijn vereist een radicale gelijkheid van kansen die niet terugdeinst voor de herverdeling van economisch en cultureel bezit, en dus voor een meer rechtvaardige spreiding van inkomen, kennis en macht.

Het doel is om zoveel mogelijk mensen de materiële kansen te bieden om zichzelf cultureel te verheffen en het vrijzinnige individualisme te ontwikkelen dat nog steeds het privilege is van een kleine groep. Deze heruitvinding van de cultuursocialistische verheffingsgedachte veronderstelt het optreden van een zelfbewuste elite die niet bang is [curs. Tw] om haar sociale vrijheidsideaal voor te houden aan de burgers in plaats van hen populistisch te volgen en na te praten.

Die radicale kansengelijkheid moet worden gecombineerd met een even radicaal democratiseringsprogramma dat de traditie van de VDB en D66 (én die van Fortuyn) eer aandoet, en waar partijen als de PvdA en GroenLinks op hun beurt niet veel in lijken te zien.

Binnen het stelsel van de evenredige vertegenwoordiging moet worden gezocht naar mogelijkheden voor directe democratie, niet alleen via referenda en burgerinitiatieven, maar ook via de rechtstreekse verkiezing van de burgemeester en de minister-president.

Zonder concessies te doen aan het populisme, kan op een positieve manier worden ingespeeld op de personalisering en mediatisering van de politiek.

[...]

De gevestigde politieke partijen volharden in een vorm van kartelpolitiek met tal van perverse effecten, zoals een verstikkende coalitiedwang en fractiediscipline, een praktijk van uitruilbenoemingen in het openbaar bestuur, en een bijna structurele leugenachtigheid en hypocrisie.

We moeten toe naar een andere politieke stijl die een graadje eerlijker en persoonlijker is, en die de fractiedwang en lijstjescultuur zoveel mogelijk vermijdt. Ook hier biedt de VDB met zijn lossere organisatiemodel de nodige inspiratie.

Het wordt tijd voor een politieke partij-nieuwe-stijl