Turkije in turbulentie 

Weblog Tegenwicht # 187 
25 juli 2016

De staatsgreep van 15 juli

Het Tahirplein

Dit is in juli 2013 ook vol, maar toen uit protest tegen het plan (van dezelfde Erdoğan) om het Gezipark te vervangen door een winkelcentrum en meer. Het plein werd toen 'schoongeveegd' door een zwaar bewapende politie - en sindsdien is daar niet meer gedemonstreerd. Dit mocht niet, nu ineens wel. 

Democratie 1 en 2

Het rebellerende deel van het leger wilde "de democratische orde en de mensenrechten beschermen". Enkele uren later zei de woordvoerder van Erdoğan: "Het volk heeft laten zien dat het solidair is met democratie en de verkozen regering." 

Het rebellerende deel van het leger doelde kennelijk op 'democratie 2', Erdoğan beperkte zich tot 'democratie 1': Ik ben met meerderheid van stemmen gekozen (52%), dus is mij alle macht gegeven door Het Eensgezinde Volk (52% dus). Wie het niet met MIJ eens is, is ondemocratisch, 'dus' landverrader, 'dus' terrorist, 'dus' strafbaar. Letterlijk: "Wie met een meerderheid gekozen is, heeft het in een democratie voor het zeggen." 

De snelle reactie van Erdoğan cum suis 

Binnen enkele dagen zijn er 60.000 mensen gearresteerd, ontslagen, op non-actief gezet of voorzien van een uitreisverbod. Hieronder uiteraard militairen, maar ook 

Verdachten?

Zijn al deze mensen serieus en vermoedelijk bewijsbaar verdacht van het plegen van een militaire staatsgreep? Geestelijken? Rechters? Leraren? Academici? Hele scholen? Dit is volstrekt ondenkbaar, onmogelijk, onbewijsbaar. Hier is iets anders aan de hand. Kennelijk lagen deze lijsten en dit scenario al klaar en was de staatsgreep een 'geschenk uit de hemel' om het scenario meteen uit te voeren. Al-hamda-l'Allah, Bedankt, Allah! 

Gülen als zondebok

De prediker Fethullah Gülen werd onmiddellijk, door de president himself, als DE Bron achter de opstand neergezet, met zijn volgelingen, meest vrome moslims, als 'dus' direct medeplichtigen. Om dit te begrijpen moeten we even terug in de recente geschiedenis. Deze is hier al eerder beschreven, maar we herhalen dit even in het kort om dan weer uit te komen bij het meest recente verleden. 

Even terug in de geschiedenis

Eens streden Erdoğan en Gülen eensgezind tegen de toenmalige dictatuur door het leger, dat de staat strikt seculier wilde houden of in elk geval staat en moskee gescheiden wilden houden. Weliswaar voerde het leger destijds het verplichte geloofsonderricht in, maar dit was eerder om de jeugd koest te houden en af te houden van het communisme en socialisme. 

Het is dan ook erg onlogisch om nu een oude imam te betichten van het plegen of steunen van de volgende militaire coup, waartegen hij zelf gestreden heeft en waarvoor hij zelfs het land is uitgevlucht. 

Naarmate de macht van Erdoğan en zijn partij de AKP groeide en de staat gingen overheersen, werd Gülen en zijn beweging gezien als rivaal in de strijd om de macht. De Gülen beweging is conservatief islamitisch, vroom dus, maar ook ijverig; overigens nergens geregistreerd of zichtbaar als organisatie. Er is geen hoofd, geen bureau, geen ledenlijst; er is een beweging en een inspirator, die in feite nog maar zelden bij naam genoemd wordt. 

Gülen zelf heeft nooit geweld goedgekeurd. Wat hij steeds bepleitte was de dialoog, ook die tussen de religies, en de democratie. Hij stelt dat ook vrouwen alle posities in de maatschappij moeten kunnen bekleden. 

Een speerpunt van de beweging is het ontwikkelen van de kwaliteiten van mensen, oftewel: onderwijs. Er zijn honderden scholen met deze intentie opgericht en ze staan als veel beter bekend dan de staatsscholen. Ja, er wordt de islam onderwezen, maar ook wiskunde, natuurkunde, boekhoudkunde, geschiedenis, talen, filosofie, geografie, muziek, literatuur en nog een heleboel meer. 

Vele leerlingen gingen door naar de universiteit, waarvan velen naar de juridische faculteit. In de loop der jaren kwamen deze juristen terecht op hoge posten bij de rechterlijke macht en op hoge ambtelijke posities. Velen vonden ook werk bij het bankwezen en de diverse media. Bovendien zijn deze goed opgeleide mensen vaak succesvolle ondernemers geworden die de economie van het land goed hebben gedaan. Er ontstond een vrij sterke gegoede middenstand, mede door het 'islamitisch liberalisme' van de AKP zelf. 

De zogeheten 'Gülenisten' waren dus hoog opgeleid. Ze hadden nog iets geleerd: zelf na te denken, zich een eigen mening of oordeel te vormen, kritisch te zijn, dus waar nodig niet alleen vroom te zijn maar ook oppositie te voeren. Dit is wat Erdoğan en de zijnen, veelal lager opgeleid, is gaan steken. Vooral toen juist deze middenstand in juli 2013 ging protesteren op het Geziplein. Dit was even schrikken. 'De middenstand? Die wij zo vooruit geholpen hebben?'

Het conflict culmineerde in december 2013. Toen werd door kritische journalisten en rechercheurs ontdekt hoe rijk niet alleen Erdoğan was geworden, maar ook zijn ministers en hun zonen. Miljoenen aan contanten werden weggesluisd. Er werd een uitgebreid netwerk van hoge corrupte ambtenaren, ministers en hun zonen blootgelegd. Ook dit is hier eerder beschreven: 
< http://www.tegenwicht.org/63_turkije/63_opinie_turkije.htm#Corruptie >; er onder staat de reactie van Erdoğan. 

De recente geschiedenis 

Van toen af aan was het mis: de Gülen beweging bestond uit "landverraders", recenter uit "terroristen", op wie de ook zeer recente terroristenwet van toepassing is, tot grote ergernis van de EU. 

De Koerden 

Hier doorheen speelt het verhaal van de Koerden. Dezelfde Erdoğan heeft hen eens heel wat rechten gegeven en vredesonderhandelingen geopend. De PKK hield zich aan een bestand. Er kon zelfs een politieke partij opkomen, de HDP, die geldt als de stem van de Koerden. Juist die stemmen in het parlement hielden de AKP af van de absolute meerderheid in het parlement. Dit blokkeerde de pogingen van Erdoğan om de grondwet zo te veranderen dat er een presidentieel systeem zou gaan komen, waarbij niet de premier en zijn ministers regeren en de president boven de partijen staat, maar waarin de president regeert met heel veel macht. 

De in zijn machtsstreven gefrustreerde president veranderde 'dus' zijn koers en heropende de oorlog - burgeroorlog, want Koerden zijn ook Turkse staatsburgers, heeft hij zelf altijd benadrukt - tegen de PKK, dus tegen de Koerden. Ook loodste hij een nieuwe terroristenwet door het parlement die het begrip 'terrorist' zodanig uitbreidt dat ook de parlementariërs van de HDP hieronder gingen vallen - en iedereen die maar iets zegt ten gunste van de Koerden, dus ook vele journalisten en burgers. 

Journalisten, kranten, academici

Daarna intensiveerde zich de jacht op elke vorm van oppositie. Juist het hernieuwde geweld tegen de Koerden lokte dit uit. De jacht begon met het arresteren van journalisten en het onder staatstoezicht stellen van kranten. De vele academici die hier in een petitie, januari 2016, tegen protesteerden waren de volgende groep die ontslagen werd, verdacht van het beledigen de staat en/of de president en het voeren van terroristische propaganda. Honderden rechtszaken volgden, nadat heel wat niet-Erdoğan-gezinde rechters al waren vervangen. Van de persvrijheid is niets over. Alleen het Constitutionele Hof is nu nog onafhankelijk. 

Zonder twijfel lagen de lijsten dus al klaar. In deze sfeer begon en eindigde de staatsgreep door een deel van het leger. Let wel: het leger, niet de scholen, imams, ambtenaren, academici, laat staan door de broze oude imam Gülen, die nooit geweld heeft gepredikt, alleen het onderwijs en de dialoog, ook die tussen religies. 

Nu ook aanklagers, advocaten, rechters, scholen en ziekenhuizen

Nu deze lijst is en wordt uitgevoerd, zijn er weer niet-pro-Erdoğan-rechters verdwenen. Welke rechter zal het nu nog wagen om tegen De Grote Leider in te gaan? Dit zal hem of haar de baan gaan kosten. Hiermee is de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht aangetast, de scheiding der machten aangetast, dus de rechtsstaat aangetast ... door de AKP, de Partij voor Rechtvaardigheid (en Ontwikkeling) ...

Deze zijn om zeep gebracht door de AKP, de Partij voor (Rechtvaardigheid en) Ontwikkeling ... 

Intussen staan met het uitroepen van de noodtoestand ook het Europese  mensenrechtenverdrag buiten werking. Ook kondigde Erdoğan aan te overwegen de doodstraf, afgeschaft in 2002 om bij de EU te kunnen gaan horen, weer in te voeren. Zo ja, dan zit de deur naar de EU voor goed op slot. 

Erdoğan 

Het siert hem dat hij destijds het leger heeft teruggedrongen naar de kazerne, staat en moskee scheidend. Het siert hem dat hij destijds een politieke oppositiepartij heeft opgericht en andere partijen de ruimte gaf. Het siert hem dat onder zijn bewind de economie van zijn land goed opbloeide en er een redelijk welvarende middenstand ontstond. Ook een land dat iets betekent in de wereld, bijvoorbeeld als combinatie van democratie, liberalisme en islam. 

Dan gaat het mis, als deze middenstand en anderen oppositie gaan voeren en corruptie in kringen van de machthebbers aantonen; als de absolute meerderheid uitblijft en de plannen voor een presidentieel systeem gehinderd worden; als dus de macht niet alsmaar groter kan worden. 

Macht is voor een mens moeilijk te dragen. Macht verslaaft, macht corrumpeert, macht wil alsmaar meer macht. Macht maakt angstig, bang voor elk weerwoord; macht wordt defensief, agressief. Erdoğan kiest, ook qua karakter, de vechter, voor de keiharde confrontatie. 

Er speelt meer een rol

Turkije: staat en cultuur 

De geschiedenis van het huidige Turkije begint na de val van het Ottomaanse Rijk. Een verlangen naar een Groot Turkije, groot qua omvang en qua machtspolitieke betekenis, sluimert nog steeds. Eer en trots zijn belangrijke waarden in de Turkse cultuur. De cultuur van Turkije geeft ruimte aan Een Grote Sterke Leider die de Eenheid van het Land, waarvan de Grenzen Heilig zijn, zal herstellen, dus de Koerden binnen boord zal houden, en die Het Land weer Groot zal maken. 

Deze Grote Sterke Leider neemt die positie gaarne in; kennelijk past dit bij zijn karakter. Hij wil een Sterke Machtige Uitvoerende President worden - en bouwde zich al een megalomaan groot en duur paleis met 1.000 kamers en een Ottomaans aandoende aankleding. 

Het land begon als een strikt seculiere staat, meerdere malen verdedigd door het leger, dat staatsgrepen tot een gewoonte maakte, maar nu sinds de AKP aan de macht is, in de kazerne is teruggedrongen. De seculiere staat islamiseert sindsdien. De verheugt de 52%, maar verontrust de 48%. Die 52% zegt nu: wij zijn democratisch gekozen, dus wij hebben het nu voor het zeggen (democratie 1) en dit moet vooral ook zo blijven. 

Een meerderheid van pakweg 75% maakt zich niet druk; die kan ruimte geven aan de 25% minderheden, vooral als die onderling verdeeld zijn. Bij een meerderheid van 52% blijft het spannend. Die wil haar macht behouden, wordt angstig, defensief, agressief. De 52% is vooral op het platteland te vinden, de 48% meer in de stedelijke cultuur; een tweedeling die we in meer landen zien. 

De geopolitieke factor 

Deze is ook van belang. Het land ligt tussen Rusland en Syrië en Irak; het is daardoor een belangrijk NAVO-land. Het ligt op een cruciale plek tussen oost en west; het is een beetje westers met de neoliberale economie en een beetje oosters vanwege de islam. Nu stromen de vluchtelingen uit Syrië en Irak via Turkije naar Europa. 

Door 'de Turkije deal' is de EU nu afhankelijk van Turkije geworden om die stroom in te dammen. Turkije maakt hier slim gebruik van, het eiste in ruim visumvrijheid naar de EU toe. De EU weigert dit zolang de te brede terroristenwet daar bestaat. Turkije weigert: een patstelling. 

Hier toont de EU kracht, met haar eis over de terroristenwet, maar ook haar zwakte, namelijk verdeeldheid en overdreven angst voor de vluchtelingen door steeds te spreken van 'de vluchtelingen-/migratie-crisis'. Wat crisis? Europa is sinds eeuwen een migratiegebied. Wie de vluchtelingen/migranten telt, komt op 0,2% van de EU-bevolking. Libanon heeft er 20% en Turkije en Jordanië hebben er ook heel wat binnen hun grenzen. 

Turkije kan deze zwakte van de EU uitbuiten, dus doet het dat ook; het kan nu eisen stellen en het wordt, gezien de megalomane reactie op de staatsgreep, ook wel met erg zachte handen niet aangepakt door de diplomaten en staatslieden van de EU. Het stoute jongetje van de klas kan zijn gang gaan. 

Nederland

De situatie in Nederland op deze punten is hier al eerder besproken, te weten in

Het verhaal gaat verder

Vrijwel alle NederTurken kregen een bericht uit Turkije met het advies om op de AKP te stemmen. Hoe komt de AKP aan al die adressen? Is hier een (kandidaat-)president aan het woord die kennelijk niet boven de partijen staat? Heeft deze machthebber zo'n lange arm? 

Net zo'n verbazing wekte het instellen van een kliklijn om mensen aan te geven die Erdoğan, nu president, dan wel de Turkse staat, beledigd zouden hebben. 'Dus' nu ook een kliklijn om Gülen-aanhangers te melden. Allemaal "terroristen", immers. 

In Nederland bestaat een op Gülen geïnspireerde beweging, met o.a. scholen (die niet allemaal echt goed zijn) en een bloeiende ondernemersvereniging. Er zijn zelfstandige moskeeën, bijvoorbeeld die van Milli Görüş), maar ook veel moskeeën die rechtstreeks onder het Ministerie van Godsdienstzaken van Turkije (Dyanet) vallen, van daaruit imams, preken en geld krijgen. 

Klaarblijkelijk is er in Nederland ook een groot aantal mensen die op de AKP stemden: zo'n 62%, meer dan de 52% in Turkije zelf. Kennelijk weet men wie Gülen-achtig denken en doen, al valt de naam Gülen slechts zelden te horen of te lezen. 

Deze (vermeende) aanhangers zijn intussen al aangevallen: "Verraders", "Gülen honden", "smerige parallelle zakenmannen", "kankerhoer"."terrorist"; ook "Ik weet waar je woont en dat je drie kinderen hebt" en "jullie zouden gelyncht moeten worden"; naam en telefoonnummer op de sociale media. Inmiddels zijn ook instituten, zoals voor huiswerkhulp, bekogeld, mensen mishandeld - en meteen daarna de journalist van Zaman Vandaag die daar verslag van deed met de dood bedreigd. 

Polarisatie dus, ook hier in Nederland. Hoe komt dat? Menig analist verwijst naar het vroegere beleid van "aanpassing met behoud van eigen taal en cultuur". Dit zou geleid hebben tot een gesloten conservatieve cultuur in gesloten gemeenschappen waarin men vrijwel uitsluitend de Turkse televisie volgt, die een notoir eenzijdig beeld geeft.

Wat te doen?