Citaten uit

De Burke Stichting staat paraat

Pieter van Os en Hubert Smeets, De Groene Amsterdammer 21 oktober 2005

Eind april 2005 schreef Bart Jan Spruyt in een interne beleidsnotitie dat de Edmund Burke Stichting zich moet voorbereiden op het moment dat «de ultieme provocatie of een crisis het systeem doet imploderen en ongekende politieke ruimte schept». Op dat uur U zou de Burke Stichting dan als enig geloofwaardig alternatief «klaar» moeten staan. De toestand van Nederland volgens de «herstichte» Edmund Burke Stichting.

In januari 2005 maakte kamerlid Geert Wilders een korte reis door de Verenigde Staten om in contact te komen met geestverwanten uit de Amerikaanse journalistiek, politiek en wetenschap. De reis was mede georganiseerd door directeur Bart Jan Spruyt van de Edmund Burke Stichting. De Amerikaanse multinational Pfizer gaf in New York ook acte de présence. Pfizer was toen een van de sponsors van de Edmund Burke Stichting, de conservatieve denktank die daarover discreet zweeg, totdat De Groene Amsterdammer vorige week de naam van Pfizer bekendmaakte.

Spruyt bevestigt nu ook dat het farmaceutische bedrijf zijn stichting in de loop der jaren heeft gesponsord, en wel met twee ton. In lijn met het officiële beleid van Pfizer wil hij echter geen concrete bedragen noemen.

Betrouwbare bronnen van De Groene Amsterdammer komen tot een andere cijfermatige opstelling dan Spruyt. Om precies te zijn:

Dat komt in totaal neer op 431.000 dollar, inderdaad iets minder dan de 460.000 die dit weekblad vorige week meldde.

[...]

De officiële verklaring van Pfizer over de onderlinge verhoudingen verwijst [...]niet expliciet naar Wilders als reden om de samenwerking te staken.
[...]
Maar sub rosa werd de breuk op de burelen van de multinational een tikje anders uitgelegd.

«Wij financieren nooit denktanks met directe politieke banden», aldus een medewerker van Pfizer op basis van anonimiteit. «De Burke Stichting wilde iets anders dan wij. Het had geen zin meer onze samenwerking voort te zetten.»

Dat laatste spoort met het verschil van inzicht dat al eerder aan het licht was gekomen bij die bijeenkomst met Wilders en Spruyt in New York. Gary Rosen, redactiechef van het tijdschrift Commentary dat het initiatief daartoe had genomen, herinnert zich:

«Onze verschillen van inzicht concentreerden zich op drie punten:

[...]

In eigen kring in Nederland kreeg Spruyt in dezelfde periode ook steeds meer kritiek op zijn contacten met Wilders.

[...]

«Reden voor ons om te zeggen: zo kan dit niet langer», aldus toenmalig penningmeester Edwin van der Haar. Volgens hem vreesde het bestuur, dat «op afstand bestuurde», dat de stichting zo haar «onafhankelijkheid» zou verliezen.

Spruyt hield voet bij stuk. In het mei nummer van het Historisch Nieuwsblad onthulde hij publiekelijk zijn politieke ambities.

[...]

Op de bestuursvergadering van zaterdag 23 april escaleerde het conflict tussen de directeur en het bestuur. Op vrijdag 22 april had voorzitter Peter Bouma, werkzaam bij de Rabobank, een gesprek onder vier ogen met Spruyt om af te tasten of de ophanden zijnde breuk nog was te lijmen. Spruyts ontslag was in aantocht.

«Dat had te maken met het voortdurende geflirt van Spruyt met Wilders, maar ook met afspraken die werden geschonden of niet nagekomen. Ik vond dat we zo niet verder konden», aldus Bouma.

Tijdens dat gesprek op de 22ste overhandigde Spruyt Bouma zijn strategische notitie. De inhoud ervan kon het tij niet keren. De volgende dag stapte niet Spruyt op, maar vier van de vijf bestuursleden: te weten voorzitter Bouma (CDA) en de bestuursleden Jan Leendert van den Heuvel (SGP), Bas Wiegmans (CDA) alsmede Edwin van de Haar (VVD). De vier hadden geen vertrouwen meer in Spruyt, maar wilden ook geen openlijk conflict. Alleen Michiel Visser bleef zitten.

[...]

De ineenstorting van Nederland? Jazeker. In zijn geheime notitie van eind april 2005, die dit weekblad heeft gelezen, preludeerde Spruyt op een implosie.

«De afgelopen jaren is de kiem gelegd voor een organisatie die in Nederland tot een succesvolle en invloedrijke beweging kan uitgroeien», aldus Spruyt. «De stichting is blijkbaar sexier dan ooit.»

Maar dat is niet genoeg. In het zicht van de fase die tussen nu en 2010 gaat komen, is er meer slagkracht van de gelederen nodig. De Burke Stichting moest volgens Spruyt niet alleen ambities hebben, maar ook instrumenten om die te realiseren.

[...]

[... H]et public-policy- programma van de stichting dat het politieke klimaat met concrete studies wil beïnvloeden (...) laat te wensen over. Het programma richt zich op bestaande partijen en instituties, kortom, op de verkeerde doelgroep en kan dus niet genoeg «kritische massa» ontwikkelen.

Waarom te weinig kritische massa? Spruyt analyseerde de toestand in zijn vertrouwelijke nota van april zo:

«Oude, irreële tegenstellingen worden nog altijd gekoesterd om het systeem van consensus en gepolder – de MPP (Monarchie en Politieke Partijen) – in stand te houden.»

Het begrip MPP ontleende Spruyt aan de naar zijn zeggen «briljante politiek filosoof ACP». ACP is een pseudoniem van een internetdebater die volgens zijn e-mailadres A.C. Postma heet. Spruyt zelf schreef ACP indachtig:

«De gedachte dat het systeem van binnenuit kan worden hervormd – als die al ergens heeft bestaan – was in feite in strijd met een van de grondgedachten van ons Conservatief manifest en is dus ook illusoir gebleken. Onze hoop richtte zich op partijen als VVD en CDA. En alhoewel er met individuele kamerleden goede contacten bestaan, is het niet goed mogelijk gebleken om al dan niet vermeende conservatieve vleugels binnen die partijen zelfbewuster te maken en te versterken.»

Omdat de hoop op veranderingen binnen de gevestigde politieke partijen ijdel bleek en ook Wilders volgens de MPP-theorie zou kunnen worden ingekapseld, is een koerswending volgens Spruyt nu toch echt geboden. Die biedt ook perspectief. Want

«tegelijk is duidelijk dat het bestaande systeem gedestabiliseerd is, en dat de revolte van Fortuyn slechts het begin van die destabilisatie markeert», aldus de directeur van de Edmund Burke Stichting (EBS).

«Het is de taak van de EBS om klaar te zijn op het moment dat de ultieme provocatie of een crisis (economisch dan wel terroristisch) het systeem doet imploderen en ongekende politieke ruimte schept.»

Hij vervolgt:
«Met ‹klaar zijn› wordt hier bedoeld: het gedachtegoed (filosofisch en politiek) op orde hebben en de juiste mensen klaar hebben staan. Die mensen en dat gedachtegoed zullen na de paradigmawisseling als gevolg van crisis en/of provocatie het enige geloofwaardige alternatief zijn. Zolang die crisis of provocatie zich niet heeft voorgedaan, is het een zaak van levensbelang om een outsider te blijven, zonder enige concessie aan de MPP. (...) MPP’ers kunnen nooit een vitaal bestanddeel zijn van een beweging die zich moet profileren als oppositie van buitenaf.»

«Heel concreet betekent dit» dat er bij de Burke Stichting volgens Spruyt onder meer het volgende diende te gebeuren.

Volgens hem moest daarom ook het budget tot 750.000 euro worden verhoogd. Dat geld is noodzakelijk om een leger te bouwen dat «klaar staat» na de verhoopte «paradigma wisseling». Bart Jan Spruyt:

«De realisering van onze ambities vraagt om een begroting van structureel 500.000 à 750.000 euro per jaar. En dat vraagt weer om een energieke executive, loyale en hardwerkende medewerkers, een inhoudelijk sterk curatorium/bestuur, en een kring van ondernemende mensen die mee willen helpen e.e.a. financieel te faciliteren. Tegelijk biedt het feit dat wij nu op een kruispunt van wegen staan, de ultieme kans om enkele constitutionele kwesties op te lossen en onze stichting als het ware te herstichten.»

Waarna Spruyt aan de vooravond van de bestuursvergadering een aantal concrete voorstellen deed om de «weeffouten» te corrigeren. Kort samengevat kwamen ze erop neer dat de directie als executive alle uitvoerende macht moet krijgen, ook over een platform van ondernemers die fondsen moeten gaan werven, en dat het bestuur als een curatorium zal moeten functioneren. Dat zal bestaan uit «drie of vier conservatieven van onvervalste snit», die bij wijze van «checks and balances» alleen nog maar het «recht van amendement» hebben.

Een dag later kon Spruyt al aan deze strategie gaan werken, zonder de vier critici uit het ingekrompen bestuur, maar samen met de nieuwe voorzitter professor Andreas Kinneging uit Leiden.

Kinneging verklaart nu desgevraagd dat hij het essay in het Historisch Nieuwsblad niet heeft gelezen. «Maar hem kennende was het vast een boeiend stuk», aldus Kinneging.

Dat budget van driekwart miljoen euro bleef vooralsnog achterwege. Maar vijf maanden nadat het bestuur op het door Spruyt gesignaleerde «kruispunt van wegen» was afgehaakt, besloot de «herstichte» Burke Stichting zich weer te gaan concentreren op haar «core business»: «Het bediscussiëren en uitdragen van de conservatieve filosofie.»

Aan de «hybride» structuur kwam een einde door de breuk tussen de «hervormde» Burke Stichting en het nieuwe European Independent Institute, opgezet door twee voormalige medewerkers van de Burke Stichting.

Ideologisch passen beide denktanks slecht bij elkaar. De Burke Stichting heeft behalve op immigratie en de islamisering van Nederland de afgelopen jaren ook gewezen op het belang van sociaal-conservatieve waarden, vooral bij monde van voorzitter Andreas Kinneging.

Sander Boon van het European Independent Institute:

«[...] Bij de Burke Stichting huisden twee zielen in één borst. [...]
Met die immateriële kwesties van Spruyt heb ik niet zo veel. Voor mij is het veel belangrijker dat een vrije economie aan de goede samenleving vooraf gaat.»

Spruyt zelf staat nog steeds achter zijn strategie. Hersticht gaat de Burke Stichting zijn notitie van april nu implementeren.

Zoek de verschillen

Toon en woordgebruik van de interne notitie van Bart Jan Spruyt van de Edmund Burke Stichting doen denken aan die van Lenin. Bijvoorbeeld aan diens uit 1902 daterende Wat te doen, een standaard werk omdat het de basis zou worden voor de communistische partij die in 1917 de macht in Rusland veroverde. Volgens Lenin verkeerde de arbeidersbeweging begin twintigste eeuw in een fase die wordt gekenmerkt door «zwalkend legalisme». In Wat te doen kondigde hij de «liquidatie» van die fase aan. Enkele passages.

«Het proletariaat staat nog onmetelijk zwaardere beproevingen te wachten. (…)
De elementaire opleving van de massa’s in Rusland geschiedde (en gaat verder) met zo’n snelheid, dat de jonge sociaal-democraten voor het vervullen van deze geweldige opgaven onvoorbereid zijn. (…)

Om de arbeiders politieke kennis bij te brengen, moeten de sociaal-democraten afdelingen van hun leger naar alle kanten uitzenden. (…)

Wanneer wij beginnen een stevige organisatie van revolutionairen op de been te brengen, dan zullen wij het weerstandvermogen van de beweging in haar geheel kunnen verzekeren. (…)

Onze hoofdzonde in organisatorisch opzicht is: slap en weifelend in theoretische vraagstukken, met een enge horizon, meer gelijkend op een vakbondssecretaris dan op een volkstribuun, niet in staat tot het opstellen van een breed en stoutmoedig plan, dat ook de tegenstanders achting inboezemt. (…)

Het is ons plan om een ‹geregeld beleg voor de vijandelijke vesting› te slaan, anders gezegd, om alle inspanning te richten op het bijeenroepen, organiseren en mobiliseren van een geregeld leger. (…)

Daarom moet de hoofdzaak van de werkzaamheid van onze partijorganisatie bestaan uit arbeid die, zowel in een periode van sterke revolutionaire uitbarsting als in een periode van volledige stilstand, mogelijk en noodzakelijk is. (…)

Juist dan ontwikkelen we de geschiktheid om de algemene politieke toestand op zijn juiste waarde te schatten en bijgevolg ook de geschiktheid om het voor de opstand passende ogenblik te kiezen. (…)

Wij hebben de vaste overtuiging dat de Russische sociaal-democratie versterkt en volwassen uit de crisis te voorschijn zal komen en dat de achterhoede der opportunisten door de ware voorhoede van de meest revolutionaire klasse zal worden ‹afgelost›.»