In een serie commentaren bespreken we de onlangs verschenen brochure Seksueel Misbruik van Kinderen van het Ministerie van Justitie, en uitgevoerd door het NISSO Nederlands Instituut voor Sociaal Seksuologisch Onderzoek}.
Petra de Geus, in: De Nieuwe Sekstant, zomer 2001
We beginnen met de eerste zin de brochure. Die geeft de definitie van seksueel van kinderen:
Onder seksueel misbruik van kinderen verstaan we seksuele contacten van (jong) volwassenen met kinderen jonger dan 16 jaar, die plaatsvinden tegen de zin van het kind of zonder dat het deze contacten kan weigeren.
Op het eerste gezicht lijkt er niet veel mis te zijn met deze definitie. Seksueel misbruik is het als er bij het kind sprake is van tegenzin of gedwongen deelname. Seksueel misbruik is dus een vorm van machtsmisbruik. Dat is, kan men zeggen, de kern van de zaak. Als we tegen machtsmisbruik in het algemeen van kinderen zijn, dan zijn we ook tegen seksueel machtsmisbruik van kinderen. De definitie zelf gaat ervan uit dat een kind ergens tegen kan zijn en dat betekent automatisch dat een kind dus ook ergens voor kan zijn. Uit bovenstaande definitie volgt logisch, dat als er bij het kind geen sprake is van tegenzin of gedwongen deelname, er ook van geen sprake is van seksueel misbruik. We zullen de volgende keer nagaan of de brochure zich zelf aan deze definitie houdt. Maar laten we de definitie eerst nog eens nauwkeurig beschouwen.
Gaat het eigenlijk om een ‘gewone definitie, zoals die ook in een woordenboek zou staan, of zoals iedereen die eigenlijk al kent? Wie zijn die ‘we’ uit de definitie? Zijn wij dat met z’n allen? Of is de definitie ‘wetenschappelijk bedoeld? Zijn ‘we’ de deskundigen, de seksuologen van het NISSO? Of – want het gaat om een brochure van het ministerie van justitie - zijn 'we' de ambtenaren van het ministerie van justitie? De minister? De Koningin zelf? Wie die 'we' ook zijn, de definitie, die op het eerste gezicht wel.goed lijkt te zijn, vertoont bij nader inzien toch een aantal mankementen. Het belangrijkste probleem is de verwarring tussen - of liever de verstrengeling van - twee soorten formuleringen. De ene zou ik de 'juridische' of 'strafrechtelijke' willen noemen, de andere is meer gewoon dagelijks of ook wel 'wetenschappelijk'. Laat ik dit proberen te verduidelijken. Volgens de definitie gaat het om 'seksuele contacten van (jong) volwassenen met kinderen jonger dan .16 jaar'.
Is dit nu 'juridisch' of 'wetenschappelijk'? De leeftijd van 16 jaar komt uit de zedelijkheidswet, maar die wet spreekt nergens van 'kinderen' of '(jong) volwassenen'. Het betreffende artikel luidt:
"Hij die met iemand beneden de zestien jaren buiten echt ontuchtige handelingen pleegt wordt gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of een geldboete van de vierde categorie" (artikel 247 van het Wetboek van Strafrecht)
Let voor de aardigheid even op de woordjes 'buiten echt'. Echt betekent huwelijk, dus als men getrouwd is zijn dezelfde 'ontuchtige' handelingen niet strafbaar. Dit is een bewijs dat het de zedenwet om de zeden gaat, niet om het bestrijden van misbruik. We zullen hier later nog op terugkomen.
Maar de wet spreekt dus niet van 'kinderen' of 'volwassenen'. Strafbaar is 'hij', die... (let op, daarmee bedoelt de wet niet een man, maar iedereen, mannelijk of vrouwelijk, groot of klein, blank of bruin. De wet is dus in die zin rechtvaardig, dat ze niet discrimineert naar geslacht of leeftijd).
De wet spreekt dus ook niet van 'misbruik'. De wet stelt seksuele contacten strafbaar van 'iemand' met 'iemand die de leeftijd van 16 nog niet heeft bereikt'. De wet gaat dus uit van een onderscheid tussen iemand die iets doet en iemand wie iets aangedaan wordt. Dit is typisch voor de wet. Die is er, zegt men, om diefstal, fraude, oplichterij, moord, enzovoort te straffen. Daarbij veronderstelt de wet een 'dader' en een 'slachtoffer'. In de zedenwet geldt dat ook. Van de 'dader' wordt de leeftijd niet genoemd, alleen van het 'slachtoffer'. Een meisje van 13 dat met iemand van onder de 16 seksuele handelingen pleegt is volgens de wet dus net zo goed strafbaar.
Ten derde: de wet spreekt niet van 'seksuele contacten', maar van 'ontuchtige handelingen'. De brochure heeft dat begrip dus als het ware vertaald en daar is geen bezwaar tegen. Ontucht betekent eigenlijk gewoon 'ondeugd', het tegengestelde van 'deugd'. Het zou dus op van alles kunnen slaan. Maar van oudsher weet iedereen dat 'ontucht' met seks te maken heeft. Er zijn waarschijnlijk redenen waarom de wet de voorkeur geeft aan 'ontucht' in plaats van 'seksuele handelingen', maar dat moet iemand ons nog eens uitleggen. Eerst gaan we verder met kritiek op de definitie van misbruik.
De definitie waarmee onze brochure begint is, zoals we gezien hebben, gedeeltelijk van strafrechtelijke aard, zij het in onjuiste zin, want niet in overeenstemming met de tekst van de wet.
Nu mogen we aannemen dat de brochure ook niet gewijd is aan de wetgeving. De brochure is bedoeld om allerlei mensen informatie te geven over een menselijk en maatschappelijk verschijnsel, namelijk seksueel misbruik van kinderen. Laten we dus veronderstellen dat de definitie 'gewoon dagelijks' of 'wetenschappelijk' bedoeld is. Hij is geschreven door een 'seksuoloog', die werkt voor het NISSO, dat een 'wetenschappelijk' instituut wil zijn. Maar hoe wetenschappelijk is de definitie eigenlijk? De grens van zestien jaar heeft weinig met wetenschappelijkheid te maken. Iedereen weet dat de ene mens qua ontwikkeling sterk kan verschillen van de ander. Dat de wet een leeftijdsgrens van 16 jaarstelt is bij gebrek aan beter. De wet is simplistisch vergeleken bij de kennis die er over de mens bestaat. Als een brochure niet een juridische maar wetenschappelijke pretentie heeft, dan is het uitgaan van een juridische leeftijdsgrens twijfelachtig.
Conclusie: de definitie van 'seksueel misbruik van kinderen' waarmee de brochure opent,
a) bevat een heel belangrijk element, nl. het criterium van (tegen)zin of ( on)macht van het kind
b) maar vertoont verder zowel juridische als wetenschappelijke tekortkomingen.
We zullen zien wat dit voor de rest van de brochure betekent. (wordt vervolgd)
De brochure is te bestellen bij het NISSO, tel. 030-2304010. www.nisso.nl