De Nieuwe Sekstant, najaar 2001

In een serie commentaren bespreken we de onlangs verschenen brochure Seksueel Misbruik van Kinderen van het Ministerie van Justitie en uitgevoerd door het NISSO. In deze tweede aflevering aandacht voor de vraag hoe het zit met machtsmisbruik van kinderen.

De vorige keer heb ik de eerste zin van de brochure van een kritisch commentaar voorzien. De definitie van seksueel misbruik van kinderen bleek als mengsel van juridische en wetenschappelijke elementen nogal te rammelen.

Ik ga er daarom vanuit dat de brochure niet een verheldering van de zedenwet beoogt, en zelfs niet 'wetenschappelijk' wil zijn, maar dat hij als een vorm van voorlichting over een maatschappelijk verschijnsel is bedoeld. Ik zeur dus even niet als de brochure (die over seksueel misbruik zegt te gaan) zich beperkt tot 'volwassenen' en 'kinderen jonger dan zestien jaar'. Heel duidelijk blijft echter overeind staan het idee van dwang of tegenzin bij het kind. De brochure zegt duidelijk: Misbruik is er als het kind ertegen is of er zich niet aan kan onttrekken. En ik heb gezegd dat daaruit logisch volgt dat als het kind er niet tegen is en er zich wel aan kan onttrekken, we dus ook niet van misbruik mogen spreken. We zouden nog zien of de brochure zelf deze logica ook volgt. Laten we daarom verder lezen.

In de tweede zin wordt het idee van 'misbruik' verduidelijkt: Daders zetten bet kind emotioneel onder druk, dwingen het of weten door hun overwicht te bereiken dat bet zich niet aan de seksuele toenaderingen kan onttrekken.
Dit is op het eerste gezicht dus de kern van de zaak. Seksueel misbruik is machtsmisbruik. Als we in het algemeen tegen (machts)misbruik van kinderen zijn, dan zijn we vanzelfsprekend ook tegen seksueel (machts)misbruik van kinderen.
Maar zijn we wel tegen machtsmisbruik van kinderen? Dat is de vraag die we deze keer aan de orde stellen.
Als we dan naar het dagelijkse leven kijken, zien we eigenlijk voortdurend machtsmisbruik. In het dagelijks leven worden kinderen voortdurend emotioneel onder druk gezet, of er wordt door overwicht bereikt dat ze zich ergens niet aan kunnen onttrekken.

Normaal

We vinden die situatie ook heel normaal. Of het nu gaat om de schoolplicht of een bezoek aan de tandarts, eten of drinken of roken, snoepen, muziekles, kerkgang of kamer opruimen, bijna altijd is er wel sprake van dwang, emotionele druk en overwicht: school tot zestien jaar moet gewoon (dwang), je doet pappie verdriet als je niet mee gaat naar oma ( emotionele druk), tandenpoetsen twee keer per dag is goed voor je ( overwicht), je moet je vlees opeten (dwang), God mist jou als je nooit in de kerk komt (emotionele druk), muziekles hoort bij een goede vorming (overwicht). En ga zo maar door. De voorbeelden zijn verschillend, en op het eerste gezicht keurt de lezer het ene goed en het andere niet.

Vinden we machtsmisbruik dus altijd slecht? Zeker niet. We vinden machtsmisbruik alleen slecht als het over iets gaat dat we op zich al slecht vinden.
Hoe krijg je een meisje ertoe dat ze op 12-jarige leeftijd een hoofddoekje gaat dragen? De orthodox- islamitische kringen die zich met deze vraag bezighouden zullen bijvoorbeeld idealiter het kind zo willen opvoeden dat het uit eigen wil verlangt een hoofddoekje te gaan dragen. Maar mag je ze ook jouw wil opleggen als ze zich eraan onttrekken, mag je sancties opleggen als ze stiekem het gebod overtreden? Mag je ze straffen, slaan zelfs, als ze er openlijk tegen ingaan?
Bij tegenstanders is de discussie over deze vraag op zich al misplaatst. De opvoeding naar het hoofddoekje, zeggen ze, kan niet anders zijn dan een vorm van emotioneel onder druk zetten, enzovoort. Machtsmisbruik dus.

We vinden het dus heel normaal dat er dwang, emotionele druk en overwicht worden gebruikt om kinderen ergens toe te bewegen. Er zijn alleen verschillen van mening over de vraag op welk terrein, tot op welke hoogte of met welke middelen de machtsstrategieën mogen of moeten worden gebruikt. Dit is voer voor opvoeders, pedagogen en moralisten, en hun discussie vult makkelijk een kleine bibliotheek. Als we een opvoedingsdoel afkeuren, beschouwen we de strategieën om dat doel te bereiken als afkeurenswaardig machtsmisbruik. Vinden we het opvoedingsdoel daarentegen goed, dan accepteren we dwang, overwicht en emotionele druk als onvermijdelijk. Het is in de samenleving kennelijk een kwestie van macht om te zorgen dat jouw opvoedingsideaal wordt verwezenlijkt.

Hoe zit dat nu met seksueel gedrag? Aan de ene kant vindt iedereen heftig dat dwang, emotionele druk en overwicht nooit mogen worden gebruikt als het gaat om seksueel gedrag, tenminste als je seksueel gedrag opvat in de zin van 'seks'. Dit is wat de brochure ook als uitgangspunt heeft. Aan de andere kant kun je zeggen dat er heel wat dwang, emotionele druk en overwicht worden gebruikt om kinderen volgens de heersende opvatting seksueel op te voeden, dus tot echte meisjes en jongens, mannen en vrouwen, die later trouwen en. een gezin stichten en hun kinderen ook weer net zo opvoeden.
Machtsmisbruik in het algemeen is dus geaccepteerd als het om opvoedingsdoelen gaat die men gewenst acht. Is men tegen het opvoedingsdoel, dan noemt men alle strategieën omdat doel te bereiken 'machtsmisbruik'. Als het om seks gaat wordt eigenlijk elke opvoedingsstrategie als  machtsmisbruik beschouwd en heftig veroordeeld. Ook door de brochure.
Maar is dit realistisch?
Als het zo normaal is dat kinderen tot van alles en nog wat gedwongen mogen (moeten) worden, dat ze emotioneel onder druk gezet worden en zich aan van alles en nog wat niet kunnen onttrekken, waarom zou dat dan op het gebied van seks niet kunnen of zelfs moeten?
Of kunnen we ook andersom redeneren: als we elke vorm van machtsmisbruik bij seks afkeuren,  moeten we dan ook niet elke vorm van machtsmisbruik op elk ander terrein afkeuren? Hoe zouden we met kinderen moeten omgaan? Wat zijn dat eigenlijk, kinderen? Daar gaan we het de volgende keer over hebben.
(wordt vervolgd)

De Brochure Seksueel Misbruik van Kinderen in te bestellen bij het Ministerie van Justitie, tel: 070- 3706850.