Gevlucht

In 1995 maakte iemand in Teheran kopieën van pagina's uit De Duivelsverzen van Salman Rusdie. 'Dus' werd de man gearresteerd en de eigenaar van de kopieerwinkel, Majid Yourdhani, wachtte hetzelfde lot, ware het niet dat hij net op tijd kon vluchten. Zijn vrouw Masomeh bleef achter en werd gedwongen van hem te scheiden - zo niet, dan volgden arrestatie en marteling. Ook zij wist te ontvluchten. Het paar belandde in Toronto, Canada, waar in 1997 hun zoon Kevin geboren werd als Canadees staatsburger. 

Na tien jaar uitgewezen

In 2005 - tien jaar na het asielverzoek - werd het gezin uitgewezen en teruggebracht naar Iran. Daar werden beide ouders gearresteerd en gevangen gezet, geslagen, gemarteld. Toen eerst de vrouw en later de man werd vrijgelaten betaalden zij twintig duizend dollar aan een mensensmokkelaar die hen voorzag van valse documenten en tickets naar Canada. 

Het noodlot slaat toe

Toen sloeg het noodlot toe: het vliegtuig moest een noodlanding maken en het gezin stond op Amerikaanse grond oog in oog met de immigratie-autoriteiten. Deze herkenden de documenten als vals. De enige mogelijkheid was nu om asiel te vragen in de VS. 

De VS wordt ons nogal eens als voorbeeld voorgehouden vanwege hun immigratiepolitiek. Nu, lees maar verder. Let wel, het gaat hieronder niet om de uitzet-procedure, maar om de toelatingsprcedure. 

Waar door dan? Er is minder personeel dat beduidend minder verdient en dat al even beduidend minder is opgeleid. De CCA gevangenissen zijn berucht vanwege hun opstanden, rellen, mishandelingen en het grote personeelsverloop. In Don Hutto was de gemiddelde duur van een arbeidscontract drie maanden. 

Omdat het particuliere ondernemingen zijn gelden er niet de strengere regels die voor de staatsgevangenissen gelden. En omdat het in dit geval niet om een gevangenis, maar een instituut voor migranten-opvang ging, gelden er ook bepaalde wetten niet die wel voor de staatsgevangenissen gelden. Zo werd een bewaker die in Don Hutto, betrapt door de camera, seks met een gedetineerde had gehad, om die reden nooit vervolgd. 

In het verleden werden ouders en kinderen gescheiden en hadden de kinderen iets van opvang en onderwijs. Later liet men de gezinnen bij elkaar ... maar werden ze binnen de gevangenis alsnog gescheiden, in elk geval in Don Hutto. 

Don Hutto

De cellen hebben daar elk twee bedden. Moeder en de kleinste kinderen delen een cel, de vaders en de oudere kinderen zitten in aparte cellen. De gezinsleden mogen elkaar niet bezoeken. Overdag zijn de deuren open, maar worden met laser detectors bewaakt. Kinderen die hier even niet aan denken en naar hun ouders gaan worden bedreigd met het uit elkaar plaatsen van het gehele gezin. 

Zeven maal per dag worden de koppen geteld, te beginnen om half zes 's morgens nadat iedereen met felle lampen ruw was gewekt. Iedereen, ook de kleuters, moet dan blijven waar hij is tot iedereen geteld is - en dat duurt lang. Geen kind dat zelfs even naar de wc mag dan. Plasluchtjes, dus, al in de vroege ochtend - en vergeet de frisse lucht maar. 

De gevangenis ligt zo geïsoleerd dat bezoek vrijwel onmogelijk is. Is er bezoek, dan achter plexiglas. 

De leiding van de gevangenis bedacht dat de ouders op de kinderen moesten letten - en dat er dus geen personeel nodig was dat gekwalificeerd was voor kinderopvang. Knuffeldieren en pennen of potloden waren niet toegestaan in de cellen, eigen tekeningen evenmin. De kinderen kregen een uur onderwijs per dag. Inderdaad waren de kinderen steeds in de buurt van hun ouders, ook als de advocaat op bezoek kwam en de afschuwelijke verhalen verteld moesten worden. 

Het is uitzonderlijk moeilijk om, tenzij als gevangene, deze gevangenis binnen te komen. Informatie wordt niet gegeven want dat is bedrijfsgeheim, en dit is heilig in de VS. Ze zijn ook niet, zoals de staatsgevangenissen, verantwoording schuldig aan enige autoriteit of democratisch instituut. Onderzoekers komen er simpelweg niet in. 

Reddende engelen

Toch verschijnen er nu reddende engelen in het verhaal. 

Langzaam begon er iets op gang te komen. Klachten lekten uit naar buiten en bereikten de ACLU, een organisatie voor mensenrechten. Deze huurde een psychiater in, een professor, Richard Pesikoff, die, als medicus, wel toegang moest hebben. Zijn rapport was  vernietigend: alom angst en depressie, een zeer autoritair klimaat, allemaal absoluut niet goed voor de kinderen. Hij eiste dat dit zou veranderen. 

In dit veranderende klimaat kon de vierde reddende engel optreden, een kleine engel nog maar: 

De advocate nam de brief en de tekeningen mee, ze mochten de cel immers niet in, maar vonden een plekje tussen haar papieren, en zij besprak ze met haar studenten. Twee daarvan begonnen de brief te verspreiden naar kranten, journalisten en webloggers. 

De kogel was door de kerk

Onmiddellijk daarna werden de potloden en viltstiften weer verboden in Don Hutto. Maar de kogel was door de kerk. Zes weken later werd het gezin vrijgelaten en werd hen een tijdelijke verblijfsvergunning verleend, in afwachting van de behandeling van het verzoek om asiel om humanitaire redenen. 

Proces

Inmiddels spande de ACLU een proces aan tegen de staat vanwege de omstandigheden in Don Hutto. Nog voor dit proces speelde, begon er eindelijk iets te veranderen op Don Hutto. De verblijfsduur werd gemiddeld korter, zij het niet voor iedereen. En meer verhalen kwamen er met de ex-gedetineerden naar buiten en belandden in het dossier van de ACLU. Veel van die verhalen vertellen van wat wij post-traumatische stress noemen bij kinderen: hevige angsten en maar niet los kunnen komen van de herinneringen: de altijd schreeuwende bewaarders en het, soms dagenlang, gebrek aan frisse lucht. 

Klachten ook over het voedsel, wat vooral de kleinste kinderen niet lustten - en de brute behandeling door de bewakers als men welke klacht dan ook maar waagde te uiten. Klachten ook over de medische zorg. Klachten over de houding van het personeel: ongeïnteresseerd, autoritair en arrogant. 

De rechter treedt op

De rechtszaak van de ACLU tegen de staat liep uit op een overeenkomst. De rechter, Sam Sparks, was bepaald geen echte liberaal, eerder een opvliegende norse politieagent, qua type. Zodra hij echter de getuigenverklaringen had gehoord werd hij verschrikkelijk boos - op Don Hutto en op de staat. 

Hij eiste onmiddellijk veranderingen, die dezelfde dag nog ingevoerd moesten worden. Zijn norse boosheid en zijn eisen braken de trots - en de leugens - van de erg zelfvoldane verdedigers van Don Hutto en hun advocaten. Hij was ook erg boos op de staat, die verzuimd had humane regels te stellen en te controleren. Hij zag allerlei rechten geschonden en eiste onmiddellijke veranderingen. 

Onder druk van een dreigende veroordeling werd Don Hutto gedwongen allerlei veranderingen door te voeren. De juridische professor en haar studenten hebben hier een grote rol in gespeeld door de veranderingen ook echt met juridische middelen af te dwingen. 

Er kwamen minder tellingen, meer speelgoed en onderwijs, pyjama's voor de kinderen en gordijnen rond de toiletten. Ook kwam er beter gekwalificeerd personeel dat opgeleid was in het zorgen voor kinderen. Zij herkenden allerlei kinderlijk gedrag als normaal en dus niet strafbaar. Zij hadden oog voor de behoeften van de kinderen. Ook werd het loon van het personeel verdubbeld, zodat men beter opgeleide krachten kon aantrekken. 

Terugblik

De schrijfster van het artikel hierover ging nog eens op pad naar Taylor, het geïsoleerde plaatsje waar Don Hutto lag. Zij interviewde daar (oud)-medewerkers van de gevangenis. Wat zij te horen kreeg was nogal onthutsend: 'Het was mijn werk', 'Ik moest toch mijn brood verdienen", 'Nee, dat heb ik nooit bedacht'. 

Totale instituties dehumaniseren.

De schrijfster rapporteert alleen wat zij hoort. Wat je dan leest zijn kenmerken van wat in de sociale psychologie is gaan heten: een totale institutie. Deze instituties kennen een totale en absolute scheiding van staf en bewoners en een totale controle van het personeel over de bewoners. 

Bekend is het experiment - en de film - van Philip Zimbarbo die mensen op toeval de rol van bewaker of gevangene toebedeelde. De 'bewakers' werden zo inhumaan dat het experiment gestopt moest worden. Ook de 'gevangenen' dehumaniseerden. 

Kenmerkend is de dehumanisering die optreedt. Men, in het bijzonder het personeel, herkent de andere groep niet meer als mens. Men gaat na de dienst naar huis en is daar een zo goed mogelijke ouder voor de eigen kinderen. Geen moment kwam de gedachte op dat men op het werk ook met kinderen te maken had die dezelfde behoeften hadden als de eigen kinderen. Men doet zijn werk en zet zijn geweten en gevoel en moraal en ethiek even op slot. Oh ja, waar kennen we dit ook al weer van? Het was iets in het Duits, niet? 

Nog iets doet men op slot: zelfkritiek. De eigen methodiek wordt niet kritisch bezien. Buitenstaanders worden weggehouden. Men wordt arrogant en zelfs trots op het instituut. 

Totale instituties dehumaniseren snel. Dit gevaar is er ook voor onze gevangenissen, psychiatrische klinieken, tbs klinieken en kinderhuizen. 

Nederland