Weerstand tegen de waarden ...

... van het nieuwe Europa

Weblog Tegenwicht # 170 - 19 mei 2014

Oost Europa

"Het Oekraïense volk, zal zonder overdrijving de Europese waarden van een vrije en rechtvaardige samenleving verdedigen met zijn eigen bloed."

Zo citeerden wij Joeri Androechovitsj in onze weblog 168, waar zijn oproep in staat. 

Juist de landen in Oost Europa wilden graag bij de Europese Unie komen en juist zij zijn daar nu blij mee. Gelijktijdig woedt er een anti-Europese storm over de westerse landen van de EU. Kort voor de Europese verkiezingen op 22 mei 2014 staan we hier even bij stil.

Laten we eerst maar eens gaan luisteren naar onze eigen premier Mark Rutte, die hier meer spreekt als VVD-leider - op een congres van Europese liberalen, begin april - dan als premier van alle Nederlanders: 

Premier Rutte

"Europa wordt steeds vaker geassocieerd met een anonieme, formele en onpersoonlijke bestuurslaag, waar nationale soevereiniteit wordt verruild voor normatieve Brusselse regels."

"Europa heeft te weinig gepresteerd. Het geloof in de toekomst van Europa gaan we niet herstellen met Europese verkiezingen en Europese lijsttrekkers. De bal moet terug naar de nationale parlementen. Bevoegdheden weg uit Brussel, terug naar de lidstaten."

Rutte stelt zich op één lijn met al die mensen die boos zijn "op hen die de afgelopen jaren in Brussel aan de knoppen zaten." 

Dus is hij boos op zichzelf: ook hij zat aan die knoppen. Hem is wel vaker verweten dat hij in Nederland dit soort geluiden laat horen, terwijl hij in Brussel instemt met allerlei afspraken. In eigen land, onlangs, bij de VVD in de Brabanthallen: 

"Het moet in Europa gaan over het Nederlands belang."

Dezelfde premier, leider van dezelfde VVD, bezuinigt nu massaal op de zorg, waardoor er tal van banen verdwijnen. Moet - en kan - 'Europa' die banen dan teruggeven? 

Wat is 'Het Nederlandse Belang'? 

Voor een klein land dat sterk afhankelijk is van import, export en doorvoer, is een vreedzaam en evenwichtig Europa met rechtstatelijke regels juist van belang, een Europa zonder lastige interne grenzen, een Europa met één munt en één duidelijke stem in een wereld vol instabiele crisisgebieden. Een Europa ook dat de grensoverschrijdende problemen van milieu en veiligheid aanpakt en waarin Nederland een stem heeft. Die hebben we. 

Laten we even de kas opmaken

Als we hier wat rekenwerk op loslaten, zien we dat de Nederlander per dag een euro betaalt aan Europa. Daarvan krijgt hij/zij 0,35 € per dag terug via subsidies en maar liefst 5,65 € per dag aan verdiensten via de interne markt. We betalen een euro en krijgen er zes terug, netto dus een vijfje per Nederlander per dag. 

De Europese Unie

Voorts zijn er, onder andere dan, 

Los van de Unie, namelijk vallend onder de Raad van Europa (die meer landen omvat), hebben we ook nog

PS: Wie houdt dit allemaal uit elkaar? 

Daardoor is de besluitvorming wel vrij ingewikkeld en soms tijdrovend - maar ook democratisch. Wat wilt u: één President, één dictator die alles pijlsnel beslist? Kijk eens in Rusland, in China, in Turkije en in vele andere landen hoe dit werkt! Eén "Opperste Leider", een religieuze functionaris? Ga eens naar Iran, als u daar al binnenkomt! 

De 'Brusselse regels' zijn geen bevelen aan, maar afspraken tussen en van de staten. De soevereiniteit ligt bij die staten en hun parlementen. Soevereiniteit wordt niet 'afgestaan aan Brussel', maar gedeeld met de andere staten. 

Er is nog iets in Brussel, namelijk de lobbies. 

De 'Brusselse regels' zijn afspraken

Er zijn meer lobbyisten dan parlementsleden en ambtenaren in Brussel. Hun taak is het inbrengen van de door Rutte zo geprezen eigen belangen. Dit gebeurt dan ook en het is op deze manier dat de beruchte 'Brusselse regels' - nee: afspraken - vaak ontstaan. 

Grensoverschrijdende commerciële instellingen hebben baat bij uniformiteit van stekkers, gloeilampen, productomschrijvingen, etiketten in kleding, maten, afmetingen en gewichten - en nog heel veel meer. De afspraken rond kledingvoorschriften en gloeilampen komen niet van 'Brussel' maar van het bedrijfsleven. Ook de lidstaten dienen hun eigen belangen in. Zo dienen de regels voor gloeilampen vooral Philips en die voor auto's vooral de Duitse auto-industrie.  Juist het bedrijfsleven is gebaat bij een interne vrije markt - en soms met nogal kortzichtig protectionisme, wat er dus óók is. 

Ook de burger kan hier baat bij hebben. Sinds wij hier overspoeld worden met goedkoop speelgoed uit China, zijn er afspraken gemaakt over grenswaarden van arseen, cadmium, chroom, lood, kwik, tin en andere giftige zware metalen - die bijvoorbeeld zelfs de voortplanting bedreigen - en  andere kankerverwekkende stoffen in speelgoed. Denk alleen maar aan het lood in potloden waar alle kinderen op sabbelen. 

De weerstand

De weerstand komt voort uit een vaag gevoel van onbehagen: regels, ingewikkeld, ver weg, 'de crisis', de werkloosheid, de immigratie ... Dit gevoel wordt gevoed door populistische anti-Europa retoriek van een aantal politici, hier voorop de heer Wilders met 'zijn' PVV. 

Een goed deel van dit onbehagen komt door onwetendheid. Wie kent de hierboven genoemde Europese instituties en hun bevoegdheden? Dan heb je ook nog de Munt-unie die niet samenvalt met de Europese Unie, de NAVO (idem), de OVSE (idem) en het geografische Europa (idem). De populistische retoriek versimpelt dit allemaal tot "Brussel". 

Dezelfde populistische politici zijn vaak ook zeer nationalistisch; ze verzetten zich tegen een zich globaliserende wereld - en tegen 'de elite'. Ze hebben een simpel verhaal, retoriek, tegen de zittende macht, waar deze ook zit: nationaal of Europees, het zijn "allemaal dezelfde boeven" die alleen maar zichzelf verrijken. 

"Kosmopolitisering leidt niet tot wereldburgers, maar bevordert eerden een haat tegen elites. Er woedt een revolutionaire beweging in Europa, die niet pro-Europees maar anti-Europees is. Zij richt zich niet alleen tegen moslims en andere vreemdelingen, maar ook tegen de 'liberale' elites. In de ogen van de opstandelingen zijn zij het namelijk die de demon Europa hebben geschapen."

"Het gaat er juist om de verliezers van de mondialisering, de in hun bestaan bedreigde  middengroepen, duidelijk te maken dat het noch de nationale elites, noch de immigratie, noch de kosmopolitische oriëntatie zijn die de crisis hebben veroorzaakt, maar bepaalde structuren binnen het kapitalisme."

"De neoliberalisering van Europa maakt deel uit van een mondiaal proces, dat van de VS uitgaat en de invoering van de Amerikaanse manier van leven inhoudt, niet alleen in Europa, maar ook in Azië en Zuid-Amerika."

Weerstand is er ook tegen het feit dat de rijkere landen (Nederland) de armere landen (Griekenland) op de been helpen en houden - alsof 'wij' daar niets mee te maken zouden hebben. Het zijn juist de te grote kredieten uit de noordelijke landen, waaraan verdiend werd, die de zuidelijke landen een beetje op hol lieten slaan. 

Niet zelden zijn het dan ook de lager-opgeleide mensen die hen volgen. Niet vreemd, want deze lager-opgeleiden lijden eerder en meer onder de werkloosheid en het duurder worden van het levensonderhoud. In dezelfde kringen vernemen we ook een weerstand tegen alles wat 'vreemd' is en een angst voor de aantasting van 'de eigen (nationale) identiteit', wat deze ook moge inhouden. Waarschijnlijk zit de snelle uitbreiding van de EU, o.a. met landen in Oost Europa, niet alleen Poetin, maar ook deze mensen nog dwars. De PVV is begonnen toen Wilders uit de VVD stapte vanwege een mogelijke toetreding van Turkije. 

Sinds kort echter sluiten ook de jonge hoger-opgeleide mensen zich hier bij aan, zoals bijvoorbeeld in Italië bij de heer Grillo en in Hongarije bij Jobbik. Deze generatie heeft de oorlog niet meegemaakt, de wederopbouw, de armoede, in andere landen de voormalige dictatuur zoals die in Spanje. Ook veel nieuwe politici zijn van deze generatie. Zij kennen alleen de welvaart en de vrede hier en zij willen die behouden. 

De politieke realiteit is dan dat de zogeheten middenpartijen zich van dezelfde retoriek gaan bedienen, in de hoop hun kiezers te behouden. Het resultaat is een vorm van dubbelheid die we al bij premier Rutte annex partijleider VVD al zagen. Het is niet duidelijk waar men nu precies voor of tegen stemt. 

Een sprekende munt?

"Sinds de crisis zet de euro juist nationale bevolkingen tegen elkaar op, wakkert nationalisme aan en vergroot de spanningen tussen de lidstaten. De euro is daarmee  van bindmiddel tot splijtzwam geworden." Hoogleraar Aljo Klamer in een petitie. 

Een sprekende munt dus, die euro, die mensen tegen elkaar op zet? Misschien toch eerder politici die dit doen. 

De veelbesproken crisis is niet een crisis van de euro of van Europa. Het was een bankencrisis, ontstaan in de VS, een crisis inherent aan het neo-liberale kapitalisme zelf. De verantwoordelijkheid ligt bij de banken, niet bij 'Europa' dat de banken heeft gered met een slordige 700 miljard euro. Nu ja, hetzelfde 'Europa' dat ter bestrijding van de massale jeugdwerkloosheid het bescheiden bedragje van 6 miljard euro opzij heeft gelegd. Kritiek op dit Europa is wel degelijk mogelijk, maar een schuldig-verklaring is irrationeel. 

Europa in de wereld 

De mens wordt niet als wereldburger geboren, althans niet met die mentaliteit: het hemd is nader dan de rok. Intussen schrijdt het proces van globalisering voort; het valt niet tegen te houden met de snelle wereldwijde communicatiemiddelen van nu. Denk alleen maar aan de snelheid waarmee nu, veelal automatisch, aandelen worden verhandeld: seconden of fracties daarvan, op duizenden kilometers afstand. 

De geologische wereldkaart verandert maar nauwelijks, maar de geografische, de politieke, de economische en de militaire kaart verandert voortdurend. Er verschijnen en veranderen blokken van macht - die het 'niet altijd' met elkaar eens zijn. 

Europa is gelegen pal naast het machtshongerige blok van  de Russische Federatie, zoals we zagen in Georgie en Oekraïne. Om Europa heen is er  een ring van instabiele staten: een "gordel van onzekerheid".

Dit vraagt om antwoorden. Het is volstrekt onmogelijk dat een klein land als Nederland, wel of geen 'vriend van Rusland', zo'n antwoord effectief kan geven. Poetin lacht erom, als hij het al zal vernemen. We hebben ook nog China als opkomend machtsblok, naast de al als zodanig aanwezige VS en wat men noemt 'de opkomende landen' als India en Brazilië.

Hiervoor is Europa nodig, bij voorkeur een sterk Europa met één stem en met enige effectieve macht, bij voorkeur ook minder afhankelijk dan nu van de VS, maar met behoud van het democratische model. Op dit moment is Europa bijvoorbeeld veel te afhankelijk van het Russische gas. Poetin, aan de knoppen en kranen van Gazprom, het staatsbedrijf aldaar, kan zodoende met de gasprijzen en -kranen manipuleren wat hij maar wil. Wat nodig is, is een Europees energiebeleid, een duurzaam beleid.

Een beter Europa?

Een beter Europa maakt zichzelf wat meer los van de handelsgemeenschap, met bijbehorende normen en waarden, en wordt weer meer een waardengemeenschap waarin niet alleen de neoliberale kapitalistische 'deugden' gelden, maar eens te meer ook de rechten van mens, milieu en wereld, ook die van de armere landen. 

"Het Oekraïense volk, zal zonder overdrijving de Europese waarden van een vrije en rechtvaardige samenleving verdedigen met zijn eigen bloed."

Die waarden zijn hier al opgesomd in Opinie # 41 - Europese waarden en normen? 

We noemen ze nog even: 

Bekijken we dit lijstje, dan zien we toch vooral universele waarden, in elk geval waarden die overal nastrevenswaardig zijn en die Europa niet van de rest van de wereld onderscheiden. Geen Europese waarden dus, maar universele. 

Als typisch Europees worden dan genoemd:

Dit zijn waarden om zuinig op te zijn. De eerste drie hangen uiteraard met elkaar samen en verwijzen naar een zorgzame in plaats van een harde samenleving. 

Bisschoppen aan het woord

Het zijn deze waarden, onder andere dan, waar ook de Nederlandse bisschoppen onlangs naar verwezen in hun opmerkelijke en zeldzame oproep om op 22 mei in elk geval te gaan stemmen. Bij deze geven wij dan, bij uitzondering dan, onze bisschoppen het laatste woord van dit pleidooi voor Europa:

“Religieuze vrijheid is een fundamenteel onderdeel van een open en tolerante samenleving. Deze vrijheid behelst ook het recht om  publiekelijk uiting te geven aan een geloof,” aldus de bisschoppen.

"Paus Franciscus heeft publiekelijk de aandacht gevraagd voor de toestand van hen die al arm en kwetsbaar waren en zij die in armoede terecht zijn gekomen door de crisis. Het aantal “nieuwe armen” groeit alarmerend snel."

"Matigheid is één van de kernwaarden van de christelijke spiritualiteit. Een cultuur van beperking moet leiden tot een hervorming van de sociale-markt-economie en het milieubeleid. We moeten leren om te leven met minder, en met overtuiging ook zorgen dat zij die dat nodig hebben een eerlijker deel krijgen."

"Het is essentieel dat bij alle beleidsvelden van sociaaleconomische politiek, de menselijke waardigheid als uitgangspunt wordt genomen."

"Een humane behandeling van migranten is van wezenlijk belang, zowel bij binnenkomst als bij de verdere inspanning tot een succesvolle integratie in de Europese Unie. Mensenrechten moeten nauwgezet worden gerespecteerd."

Amen  - het zij zo!