5. De McMartin Preschool (VS) 

Op 12 augustus 1983 wendde zich mv Judy Johnson tot de politie. Haar zoontje van twee zou ernstig misbruikt zijn op de McMartin Preschool, California. 

Wat volgde was een uitgebreid onderzoek in de gehele regio. Honderden kinderen werden ondervraagd en 369 van hen (ongeveer een derde, zo geloofde men) was slachtoffer. Nee, niet van een vrijpartijtje, maar van satanische rituelen waarbij (midden in de school) paarden maar ook baby's geslacht werden, reeksen foto's genomen werden, vliegtochtjes plaats vonden naar een labyrint van ondergrondse tunnels, en nog een heleboel meer. Vierhonderd kinderen werden uit huis geplaatst, vele ouders beschuldigd, zeven scholen gesloten. 

Er volgde forensisch onderzoek ter bewijsvoering. Er is niet één pornografische kinderfoto ooit gevonden, geen tunnels of kelders, geen dode baby's - er is er nooit een gemist - geen botten van paarden, niets. 

De rechtszaken vonden (pas!) plaats van april 1987 tot juli 1990, de grootste (en duurste) rechtszaak in de VS ooit. Er volgde niet één veroordeling. 

Wie wel werden gevonden waren overijverige ondervragers met dubieuze interviewmethoden. En 'gelovigen', ook wetenschappers die hen ondersteunden. 

Heeft men hier van geleerd in de VS? Nee. Er volgden tal van soortgelijke zaken. 

Ook hier zijn we nu twintig jaar na dato. En ook hier komen nu andere geluiden naar boven, in elk geval een getuigenis van Kyle Zirpolo, die vertelt toen als kind gelogen te hebben - en waarom. Zij beschrijft de ondervragingsmethode. 

Bronnen

6. De onderzoeksmethoden

Uit de daar vermelde onderzoeken dat de methode wel enig onderscheid maakt tussen wel en niet misbruikte kinderen, mits beter ontwikkeld en door goed getrainde onderzoekers zorgvuldig gebruikt. 

Commissie SMJ wijst, zoals al gezegd, de methode niet expliciet af, maar waarschuwt voor onoordeelkundig gebruik ervan en zegt dat de methode nooit als enig bewijs in juridisch opzicht mag worden gebruikt. 

De interviews 

We zagen in de aangehaalde literatuur al enige fragmenten dan de manier van ondervragen van de kinderen. Deel III van Against Innocence gaat hierover en ook Kyle Zirpolo geeft er voorbeelden van: 

"Consider the following exchange between two adult investigators on the Kelly Michaels case and a four-year-old boy:

Interviewer: Did she put a fork in your butt? Yes or no?
Child: I don't know, I forgot.
Interviewer: ... Oh come on, if you just answer that one, you can go.
Child: I hate you.
Interviewer: No you don't.
Child: Yes I do.
Interviewer: You love me I can tell. Is that all she did to you, what did she do to your hiney?
Interviewer #2: What did she do to your hiney? Then you can go.
Child: I forgot.
Interviewer #2: Tell me what Kelly did to your hiney and then you can go. If you tell me what she did to your hiney, we'll let you go.
Child: No.
Interviewer: Please.
Child: Okay, okay, okay.
Interviewer: Tell me now . . . what did Kelly do to your hiney?
Child: I'll try to remember.
Interviewer: What did she put in your hiney?
Child: The fork."

Jordan Smith rapporteert: 

"Experts on the forensic interviewing of children say that the recorded Keller case interviews are prime examples of poor technique and manufactured testimony – effectively useless as evidence." 
(Believing the Children; Jordan Smith, The Austin Chronicle, March 27, 2009)

Smith rapporteert dat Vivian Lewis, docent, 

actually uses [those interviews] seminars across the country as examples of how not to interview children. The interviews are rife with 

"pressure, leading questions, promises of rewards: 'Tell me what Danny did' – really leading questions for a child that age," she said. "I don't know about you, but if you've got a surprise for me, I'll tell you whatever you want to know."

Smith citeert ook professor James Wood: 

"The field was bombarded by a "propaganda blitz" from the "Believe the Children" movement.  [...]
In short, in many instances, the therapists were the actual sources of the stories the children told. [...]
The McMartin [therapists] pioneered that. They learned how to make kids make false statements." 

"Instead of asking Christina [child] questions designed to elicit her independent account of life at the day care, Knox [interviewer] introduces a narrative for Christina to follow. [...]
"Knox appears to ignore each of Christina's responses denying that any abuse has occurred – and there are dozens of such negative responses throughout the three interviews."
( Children and Testimony; Jordan Smith, The Austin Chronicle, March 27, 2009)

Maar ook in Nederland bestaan hierover documenten, opgenomen in het boek van Rossen & Schuijer in hun hoofdstuk zeven

Hier komen we mv Lamers-Winkelman tegen, maar ook een andere mv Lamers en Ruud Bullens, van wie wij in ons Opiniestuk 39 citeerden dat hij zichzelf "deskundig, zeer deskundig" noemt. Het oordeel van de onderzoekers in het boek van Rossen & Schuijer, hoofdstuk 7,  "Ondervragingsmethoden in Nederland", al vermeld in Opiniestuk 39, valt wel iets anders uit: 

"De ernstigste fouten bij de ondervraging [door mv Lamers-Winkelman] zijn gemaakt op het gebied van suggestieve vraagstelling, met opmerkingen die een instructief karakter hadden en opmerkingen waarmee straf en druk werd uitgeoefend. De totaalscore hiervan is 374, hetgeen neerkomt op 51% van de ondervragingsscores."

"De analyse van deze ondervragingssessie toont aan dat mevrouw Lamers[-Winkelman]  gedurende vrijwel de gehele ondervragingssessie druk op de kinderen uitoefende en gebruik maakte van suggestieve vraagstelling. Door het toepassen van selectieve beloning en straf stuurde zij de ondervraging in de richting van een bekentenis van het vermeende misbruik ..."

Over het interview van [de andere] mv Lamers en haar mede-rapporteur Bullens: 

"De ernstigste fouten bij de ondervraging zijn gemaakt op het gebied van suggestieve vraagstelling, en met opmerkingen die een instructief karakter hadden en waarmee druk werd uitgeoefend. De totaal score hiervan is 60 (rubrieken 1b+2b+3+4), hetgeen neerkomt op 54% van de ondervragingsscores."

"De ondervraagster heeft na de ondervraging een rapport opgesteld waarin zij de gebeurtenissen tijdens de ondervraging interpreteert. Deze interpretatie is vervolgens opgevoerd als bewijsmateriaal, echter terwijl de tekst van de ondervraging zelf (op geluids- of videoband) is weggelaten. " 

[De] "scoretabel [...] geeft aan dat de ondervraging door mevrouw M. Lamers als uiterst suggestief en onprofessioneel beschouwd moet worden."

"Een kritische[..] analyse laat zien dat de antwoorden die het kind aanvankelijk gaf dubbelzinnig waren. Het commentaar, de interpretaties en de daaropvolgende vragen van de ondervraagster stuurden dat gesprek in de richting van seksuele gebeurtenissen en misbruik. De verwachtingen van de ondervraagster lijken te zijn bevestigd.  

Het rapport van de ondervraging bevat ondubbelzinnig bewijs dat M. geleerd werd verhalen te vertellen over seksuele gebeurtenissen. Dit leerproces wordt gedurende de ondervraging steeds herhaald." 

"Bovendien wordt er in het rapport geen aandacht besteed aan het grote verschil tussen iets vertellen en aangespoord worden in te stemmen met suggestieve vragen."

"Een kind dat probeert haar versie van een verhaal te vertellen (waarschijnlijk haar ideeën van de waarheid), terwijl ze duidelijk gestuurd wordt naar het vertellen van een ander verhaal (haar voorstelling van wat de ondervraagster wil horen), bevindt zich in een "double bind" situatie. [...] Deze "double bind" veroorzaakt veel spanning. De uitleg van deze symptomen als bevestiging van seksueel misbruik is eenvoudig onzin."

"Ter afsluiting kan worden vastgesteld dat de ondervraging van M. op een zeer onprofessionele wijze werd uitgevoerd."

7. Wie trekken die karren?

We zien bevlogen mensen, ervan overtuigd dat ze goed werk doen dat kinderen redt van de ondergang. Ze noemen zichzelf deskundig, zo niet "zeer deskundig", of expert. Hun bedoelingen zijn zonder enige twijfel goed. 

Ze komen echter ook over als fanatiek, als dragers van een sterk geloof in het eigen gelijk. Adviezen van collega's negeren ze. Ze komen over als Einzelgängers die zichzelf helden vinden.

"Er worden nu mensen onder vuur genomen die hun nek uitsteken voor kinderen in nood" 
(Baartman, Panorama # 4 1989).

Uit de rapportage hierboven bleek al dat ze niet erg zelfkritisch zijn, in dit geval: de invloed van hun eigen ondervragingsmethode niet onderkennen. Hun opvattingen ogen eenzijdig en streng, gespeend van enige twijfel of zelfkritiek. Zij twijfelen niet aan hun model, hun geloof. Zij stellen vragen binnen hun model, niet aan hun model. 

Zo beticht prof. Baartman iedereen die niet gelooft in de ernst van incest van "bagatelliseren" - en dat is erg (Baartman in De Volkrant 18 februari 1989). Hij is ook streng:

"De professor kent geen genade: bij het minste of geringste vermoeden van incest - waarbij de poppenmethode het sluitstuk vormt - moet het kind aan de ouders worden ontnomen."

"De poppenmethode is boven elke twijfel verheven."
(Panorama # 4 1989)

In andere woorden uitgedrukt, ook die van Moerland, maar dan hier ingevuld: het eigen verhaal van de onderzochte kinderen mag, dus kan niet waar zijn, dus ondervragen zij net zolang en zodanig totdat het kind het verhaal vertelt dat van hen verwacht wordt. Pas dan mogen ze de spreekkamer weer uit.  

Zij lijken bewogen te zijn door 'het lijdende kind' dat zij trouw wilden zijn, maar er bleek geen lijdend kind te zijn. Integendeel: zij veroorzaakten lijden bij het kind. Ze waren bewogen door een illusie en trouw aan een idee, trouw aan hun eigen verhaal, niet aan dat van het kind. 

Angst? Paniek? Ja, als er twijfel op zou komen aan het 'heilige geloof' en de morele orde waarmee ze zich hebben geïdentificeerd, dan valt de basis van hun identiteit weg - dan word je bang en raak je in paniek. De gedachte alleen al dat die onschuldige en onwetende - lees: seksloze - kinderen aan seks blootgesteld zouden zijn - seks! het ultieme kwaad! - door hun slechts wellustige vaders, wekte hun angst. Hun wereldbeeld werd bedreigd, hun identiteit werd bedreigd - en dan raak je echt wel in paniek. Je gaat dan 'blindelings' handelen en je verlaat zelfs je beroepsethiek. 

In de VS moesten vele tientallen rechtszaken worden overgedaan omdat de onderzoekster niet eens bevoegd was om dit soort onderzoek te doen. Haar rapporten (met erg veel 'schuldigen') waren dus niet rechtsgeldig. 

Al met al zitten we met ideologie, juister gezegd: met een gesloten ideologie als trekker van deze karren.

8. Ideologie  

Ideologie

Elke onderzoeker heeft een visie die de basis van zijn of haar onderzoek vormt; een visie waarbinnen hij zijn vraag of hypothese opwerpt, en waarbinnen hij de gegevens en bevindingen interpreteert. Hij heeft een visie ten opzichte van het te onderzoeken subject en een onderliggende visie op de mens, op de maatschappij en op menselijke kennis. 

Men zou het zelfs als volgt kunnen stellen: elke auteur heeft een onderliggende visie en elke visie heeft, of is, weer een onderliggende ideologie. Elk wetenschappelijk onderzoek heeft zodoende in zekere zin een onderliggende ideologie. Wie zich daarvan bewust is, vermijdt de valkuil van de gesloten of valse ideologie. 

Een ideologie biedt een beeld van de wereld. Dat kan een bron van inspiratie zijn, het kan aanvoelen als een veilig huis dat zekerheid biedt, het kan ook een gevangenis worden waarin je vervreemdt van de werkelijkheid en van jezelf. Een ideologie kan zelf open of gesloten zijn, je kunt jezelf open en kritisch houden, maar je ook laten opsluiten in wat je een veilig huis leek, maar uiteindelijk een illusie en een gevangenis wordt. 

In een gesloten ideologie stelt men slechts vragen binnen het gekozen model, niet aan dat model zelf. Daarmee hebben we hier te maken. 

Hoe ziet dat model er uit?

Een kind is onschuldig en onwetend, lees: aseksueel. Seksualiteit en lichamelijkheid zijn gekoppeld aan schuld, tenzij onder strenge voorwaarden. Een erfenis wellicht van twee eeuwen christendom, dat op zijn beurt te rade is gegaan bij Plato, driehonderd jaar voordien. Plato ziet weinig goeds in het lichaam, des te meer in de geest. De vrouw komt er bij Plato (en zijn cultuur van die tijd) en in het christendom ook niet al te best af: de verleidster die geen priester kan worden en van wie de priester maar afstand moet houden. 

Kinderen kunnen uit zichzelf geen weet hebben van seksualiteit. Dat deze kennis intuïtief en in de genen al aanwezig is, dat vindt geen erkenning. Een kind zwijgt er dus over, dat voelt het wel aan. Heeft een kind wel weet van seksualiteit, dan is er iets mis als dit niet 'leeftijdsadequaat' is - wat dit ook moge zijn. 

Men is geobsedeerd door seksualiteit; men ziet seksualiteit waar die er niet is, bijvoorbeeld in lijfelijk gedrag van een kind. 'Te dicht bij staan', 'in ondergoed rondlopen' wordt geduid als 'seksueel gedrag' (wat het niet hoeft te zijn). Kijken naar je kind in het bad wordt "bespieden", althans bij de man. Het zijn altijd de vaders die beschuldigd worden. 

De man komt er niet best af. Die wordt slechts gestuurd door zijn seksuele lusten - de vrouw dus niet, die moet daartegen beschermd worden, evenals het kind. Dat seksualiteit ook uit liefde kan voorkomen, zelfs bij een man, dat is een gedachte waar men niet op komt. Seks staat gelijk aan lust, punt uit klaar. Een erfenis van het feminisme, net omgekeerd als in de Arabische wereld waar de vrouw de grote verleidster is waartegen de man beschermd moet worden - ook een gesloten ideologie dus, maar dan de omgekeerde. 

Heeft een kind eenmaal te maken gehad met seksualiteit, dan kan dit nooit vanuit het kind zelf komen. Het kan het kind alleen maar opgedrongen zijn. Dit staat dus eigenlijk gelijk aan geweld. Nee, niet het slaan of anderszins dwingen van een kind, het vrijen met een kind. 

Dit brengt schade teweeg die - zo is de gelijkte uitdrukking - 'levenslang' is. Als er dan later problemen worden aangetroffen, dan is die seksualiteit, de dader dus, daarvan de oorzaak. Het kind is slechts slachtoffer(tje). Nee, niet de armoede, de oorlog, de strenge opvoeding, of verwaarlozing, het gebrek aan aandacht, de scheiding van de ouders, de verhuizing, de dwang en het pesten op school - de seks is de grote oorzaak. 

Men denkt in het stramien van dader en slachtoffer. Men is het een óf het ander - men is alleen maar dader, zelfs als identiteit, of alleen maar slachtoffer, ook als identiteit. Zo niet, dan verkrijgt men deze identiteit wel in de 'therapie' die noodzakelijk moet volgen. Men komt niet op het idee dat mensen ook wel eens allebei met elkaar willen vrijen. Niet uit drang tot misbruik, maar uit liefde. 

Een heel Amerikaans dorp kwam hiermee in de problemen, toen bleek dat de kinderen stiekem met elkaar gevreeën hadden. Dus ging men zoeken naar de daders en de slachtoffertjes. Maar men kwam er niet uit: wie was nu dader, wie slachtoffer? Immers, de dadertjes moesten naar kliniek A ter strenge opsluiting en behandeling, de slachtoffertjes moesten naar kliniek B ter liefdevolle opvang en behandeling van het opgelopen trauma. Maar wie moest nu waarheen? Iedereen had wel 'iets' met iedereen gedaan,  op ieders wisselende initiatief. Dat men beide kan zijn, en dat dus de indeling, het model zelf, niet deugt, dat kwam bij niemand op. 

Hetzelfde probleem komt (in de VS) veelvuldig voor bij tieners die met elkaar vrijen. Onder de achttien is dit daar per definitie seksueel misbruik. Men komt niet op het idee dat er liefde in het spel kan zijn. Dit past niet in het model, dus is het er niet. Het is een denkfout, zo wordt de daders in hun behandeling wel duidelijk gemaakt. Er moet een dader zijn en een slachtoffer zijn, er moet seksueel misbruik zijn gepleegd door een dader. In het geval van de Bolderkar: uiteraard de vaders. 

Is dit niet aantoonbaar? Logisch, zo iets erg verdring je natuurlijk uit je geheugen. Juist ontkenning is een bewijs van het bestaan ervan - logisch, toch? De therapeut kan het geheugen weer opfrissen, zodat alsnog de vader aangeklaagd kan worden. Ontkent die? Logisch, bij zoiets schuldigs. Geloof hem niet. Belief the children is de gangbare uitdrukking, die liegen niet, nooit, ook niet als zij ondervraagd worden net zolang tot zij "ja" zeggen. 

Ga hier niet zelf aan klungelen, je hebt een expert nodig die het kind of, inmiddels de volwassene, deskundig - pardon, zeer deskundig - kan interviewen - we hebben het gezien. 

Tja, nu gebleken is dat de meeste vaders toch echt wel onschuldig zijn, dus ongeschikt als zondebok - wat nu? Een andere zondebok was snel gevonden: nu is het de pedofiel. Deze per definitie gestoorde mens valt op kinderen en tegen deze aandrang is geen van hen bestand. "Pedofilie' staat dus gelijk aan 'seks met kinderen hebben'. Het is een verlangen dat vroeg of laat ooit daad zal worden. Zeker weten. 

Is dit eenmaal gebeurd, dan is er geen redden meer aan. Het zal zich herhalen. De recidivecijfers zijn extreem hoog - zo beweert de bevlogen gelovige in het eigen idee, dwars door stapels onderzoeksrapporten heen die het tegendeel bewijzen. Is het niet te bewijzen? Denk dan eens aan de dark numbers, de niet in de openbaarheid gekomen gevallen. Dat moeten er  dus wel erg veel zijn! Want het is nu eenmaal zo. 

Een zondebok creëert men als men zelf iets te verdringen heeft. Volgens dezelfde theorie blijft dit echter, juist daardoor, onbewust. Wat valt er te verdringen? Meestal angst, angst in het bijzonder voor de eigen schaduwkant zolang deze niet bewust is. Het indelen van de mensen in de goeden en de kwaden lijkt dan even te helpen: zelf hoort men uiteraard bij de goeden. Wie een as van het kwaad schept kan de illusie behouden zelf goed te zijn. Een prettig gevoel, natuurlijk, dat men wil behouden. Daartoe moet men dan wel zuinig zijn op de kwaden, de zondebokken. Hun aanwezigheid als een soort vijfde colonne in onze samenleving moet wel voortdurend worden benadrukt en uitvergroot.

9. Wat te doen met ideologie? 

1. Om te beginnen: je ervan bewust zijn dat onder alle kennis iets van een ideologie schuilt, dus ook bij jezelf. Besef dat ook jij een verhaal hebt over de werkelijkheid, jouw verhaal, wat niet hetzelfde is als 'de werkelijkheid'. Wees dus zelfbewust en zelfkritisch. Misschien kan je verhaal wel in een betere versie herverteld worden. Sta open voor de werkelijkheid. Laat de werkelijkheid waar nodig je eigen verhaal corrigeren.

2. Herken de onderliggende ideologie bij anderen, zonder hier zelf in mee te gaan. Herken het als verhaal over de werkelijkheid, als hun verhaal, wat niet hetzelfde is als 'de werkelijkheid'. Luister er wel naar en stel vragen. 

3. Bied vragen en feiten aan, geen 'geloof' of overtuiging, nee: vragen en feiten. Misschien kan de werkelijkheid de verhalen corrigeren. In de Bolderkar affaire is dit uiteindelijk ook gebeurd.

5. Accepteer het feit dat ook kinderen seksuele wezens zijn, zij het op hun manier en in ontwikkeling. Ga daar heel behoedzaam mee om, maar ontken het feit niet. Dan gaat het een verborgen en onbegeleid leven leiden, eenzaam, contactloos, toch zoekend naar contact - maar dan misschien wel verdwalend. Luister liever naar hun eigen verhaal.

PS - Een gewaarschuwd mens telt voor twee: