Groenrechtse uniformiteit

Overwegingen bij het voorstel van Femke Halsema c.s. om de bijstand af te schaffen

Tegenwicht weblog #37, 16 november 2005

Niet iedereen is hetzelfde. Het is een psychologisch feit dat niet iedereen overal geschikt voor is. In die zin is iedereen in een bepaalde mate arbeidsongeschikt, namelijk voor werk dat niet bij de eigen persoonlijkheid past. Er is niet slechts sprake van fysieke beperkingen, psychiatrische aandoeningen, luiheid, en verder dan alleen nog algemene arbeidsgeschiktheid. 

Sommige mensen zijn dermate afwijkend t.o.v. de maatschappelijke norm dat ze helemaal niet geschikt zijn voor regulier werk, maar zonder dat ze daarbij ook nog lijden aan een psychiatrische of fysieke stoornis. Ze zijn 'anders', excentriek, etc. Het kan ook nog gaan om hypersensitiviteit, hoogbegaafdheid, etc. Om kunstenaars, denkers, schrijvers, enz. Of om een gevoelde roeping die voornamelijk op afkeuring of onbegrip stuit, e.d. Niet iedereen is primair uit op maatschappelijke status of een inkomen dat aanmerkelijk boven een sociale uitkering ligt. 

Het huidige sociale beleid is natuurlijk keihard, maar er bestaat in bepaalde gemeenten, in de praktijk nog steeds de mogelijkheid voor medewerkers van Sociale Diensten om maatwerk te leveren, d.w.z. te letten op individuele eigenschappen, behoeften en 'zelfs' wensen van hun cliënten en daar rekening mee te houden in hun beleid. Dit kan ertoe leiden dat iemand (met ieders instemming) langdurig werkloos blijft - met behoud van uitkering - zonder dat er sprake is van een ziekte en ook zonder dat er sprake is van een algemene weigering om zinvol bezig te zijn. Sommige mensen hebben echt geen baat bij een reïntegratie in het reguliere arbeidsproces, maar uitsluitend bij een bevestiging in de positieve activiteiten die zij reeds ontplooien. Het kan daarbij overigens gaan om freelance werk waarvan de inkomsten steeds worden gekort op de uitkering, maar ook onbezoldigd vrijwilligerswerk, ondergewaardeerd schilder- of schrijfwerk, etc. 
Nogmaals, zonder dat ze moeten worden neergezet als arbeidsongeschikt om medische of psychiatrische redenen. 

In het plan dat Groen Links nu gepresenteerd heeft, lijkt geen plaats te zijn voor dit type cliënt. Er lijken nog slechts twee mogelijkheden over te blijven: Ofwel alsnog mee gaan draaien op de reguliere arbeidsmarkt ofwel mikken op een WAJONG- of WAO-uitkering. Dit laatste door zich bijvoorbeeld te verdiepen in symptomen van diverse psychiatrische aandoeningen en deze te gaan simuleren tegenover artsen. In beide gevallen is er sprake van een ernstige persoonlijke vernedering, maar de eerste mogelijkheid is feitelijk nog veel erger dan de tweede, omdat in dit geval ook nog de reeds aanwezige zinvolle activiteiten worden belemmerd of onmogelijk gemaakt. Dit komt neer op een grote aantasting van het levensgeluk en voert tot rancune. Het bevestigt dat je nu eenmaal helemaal niet jezelf kunt zijn in deze maatschappelijke ordening en vergroot de evt. reeds ervaren afstand daartoe. 

In plaats van het nu gepresenteerde plan is het veel zinvoller als er een onvoorwaardelijk basisinkomen komt voor iedereen, ongeveer overeenkomend met het huidige sociale minimum. Dit scheelt enorm veel administratie en vernedering van cliënten en creëert een sfeer van tolerantie en pluriformiteit. Van jezelf mogen zijn en je eigen weg mogen volgen. Van het afwijzen van 'je eigen geld verdienen' als ultiem criterium voor persoonlijk en maatschappelijk succes of onafhankelijkheid.

Het huidige plan doet mij denken aan de arbeidsdwang in het voormalig Oostblok en in Zweden. Er zit een mensbeeld achter dat luidt dat we in wezen allemaal hetzelfde zijn (d.w.z. onpersoonlijk, alsof individualiteit alleen iets voor kapitalisten is), met dezelfde behoeften en belangen. Een mensbeeld dat geen ruimte biedt aan afwijkende personen, en hen direct verkettert als parasieten of anders tenminste pathologiseert als psychiatrische patiënten. 
Het soort emancipatie dat er mee beoogd wordt, is een bevoogdende, paternalistische pseudo-emancipatie bruut afgedwongen met de keuze: aanpassen of anders maar verrekken. Groenrechtse uniformiteit.